Η ειρηνική κληρονομιά του Ελευθερίου Βενιζέλου

Γράφει ο:
ΒΑΓΓΕΛΗΣ Θ. ΚΑΚΑΤΣΑΚΗΣ
e-mail: Kakatsakis@sch.gr

Εχω την αίσθηση ότι κάναμε το καθήκον μας σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη, την πιο ευαίσθητη περιοχή της πατρίδας μας, και μάλιστα σε μια δύσκολη χρονική συγκυρία. Αυτά μου είπε, στο περίπου τα λόγια του, ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, Νίκος Παπαδάκης, λίγο μετά το τέλος, στην Κομοτηνή, των διήμερων εκδηλώσεων για τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τον γενικό τίτλο “Ελλάδα - Τουρκία: Η ειρηνική κληρονομιά του Ελευθερίου Βενιζέλου”, που οργάνωσαν υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων το Ιδρυμα, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης - Εβρου, το Νομαρχιακό Διαμέρισμα Ροδόπης, ο δήμος Κομοτηνής και ο Σύλλογος Κρητική Αδελφότης Ν. Ροδόπης “Ο Ψηλορείτης”, την Παρασκευή και το Σάββατο 5 και 6 Φεβρουαρίου, αντίστοιχα, με αφορμή την συμπλήρωση 100 ετών από την ανάληψη της διακυβέρνησης της Χώρας από τον Εθνάρχη.

Είμαστε έξω από το Νομαρχιακό Μέγαρο της πόλης των Κομοτηναίων στην αίθουσα των πολλαπλών χρήσεων του οποίου (όπου και η έκθεση φωτογραφίας για τον μέγιστο πολιτικό της νεότερης ιστορίας μας) είχε μόλις προβληθεί η γνωστή για μας, άγνωστη ωστόσο ευρύτερα ταινία του Βασίλη Μάρου "Η Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου" και περιμέναμε το πούλμαν που θα μας πήγαινε στην Αλεξανδρούπολη, όπου ο Σύλλογος Κρητών Ν. Εβρου είχε την ετήσια συνεστίασή του.
Παραέκανε κρύο, γύρω στους 0°C η θερμοκρασία το βράδυ εκείνο του Σαββάτου 6 Φεβρουαρίου, στην Κομοτηνή, άδεια η τεράστια πλατεία μπροστά μας, κανένας μας ωστόσο, απ' όσους συμμετείχαμε στην εξόρμηση αυτή, 17 το σύνολο, δεν έδειχνε να κρυώνει. Ακριβώς γιατί είχαμε την ίδια αίσθηση που είχε και ο Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος, που ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας.
Χρόνια την πάλευα να γίνει αυτή η εκδήλωση, για καθαρά εθνικούς λόγους, μου είπε, στο περίπου επίσης τα λόγια του, λίγο μετά, ο πρόεδρος του Συλλόγου των Κρητών του ν. Ροδόπης Αντώνης Διαλεκτάκης. Μεγίστης εθνικής σημασίας σε τελική ανάλυση, οι περί ου ο λόγος εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα, χάρις στο Ιδρυμα που στεγάζεται στην πόλη μας και φέρει το όνομα του Εθνάρχη, λοιπόν. Με την έννοια ότι για πρώτη φορά τέθηκαν, στην Κομοτηνή, μια πόλη με πολλούς συμβολισμούς, αλλά και ευρύτερα στην Θράκη, επί του ιστορικού - επιστημονικού τάπητος, για το ευρύ κοινό, τα θέματα της ειρηνικής συνύπαρξης και οι σχέσεις με τη γείτονα χώρα έτσι όπως πρέπει να αντιμετωπίζονται. Ηταν ξεκάθαρος ο Νίκος Παπαδάκης και σ' αυτό. Στο ότι δηλαδή, ενώ η ελληνική πολιτική ηγεσία ακολούθησε και ακολουθεί σε γενικές γραμμές τις αρχές της ελληνοτουρκικής προσέγγισης που χάραξε ο Βενιζέλος σε συνεργασία με τον Κεμάλ, δεν συνέβη καθόλου το ίδιο και με την τουρκική ηγεσία. "Για να κτιστεί μια φιλία χρειάζονται δύο" ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία του. Εις επήκοον και του γενικού προξένου της Τουρκίας στην Κομοτηνή, Μουσταφά Σαρνίτς που ήταν παρών, απ' την αρχή μέχρι το τέλος των ομιλιών, με τον διερμηνέα του, κατά την δεύτερη μέρα.

Η ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
"Η φήμη του Ιδρύματος είναι γνωστή στη Θράκη. Η εδώ τωρινή δραστηριότητά του κατά το διήμερο είναι ωφέλιμη και εθνικά χρήσιμη την παρούσα περίοδο. Η έκθεση απόψε είναι άριστη και τα σχόλια των επισκεπτών ιδιαίτερα κολακευτικά". Αυτά έγραψε, στο βιβλίο επισκεπτών της Εκθεσης Φωτογραφίας για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τα εγκαίνια της οποίας έγιναν το βράδυ της Παρασκευής, 5 Φεβρουαρίου, πρώτης μέρας των εκδηλώσεων, ο αντιστράτηγος ε.α. Νίκος Καναβάκης (γνωστός και από το πέρασμά του στα Χανιά) που μένει μόνιμα στην Κομοτηνή. Εκφράζοντας την άποψη όχι μόνο των Κρητικών της Ροδόπης αλλά και ευρύτερα των Κρητικών της Θράκης. Αρκετός ήταν ο κόσμος που έδωσε το "παρών" σ' αυτήν. Μεταξύ αυτών, ο δήμαρχος Κομοτηνής Δημήτρης Κοτσάκης, ο μουφτής Ροδόπης (μιλάμε γι' αυτόν που αναγνωρίζει το ελληνικό κράτος) Μέτσο Τζαμαλή και άλλοι εκπρόσωποι αρχών και φορέων.
Την έκθεση βέβαια, το φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό της οποίας προέρχεται από το αρχείο του Ιδρύματος, δεδομένου ότι θα μείνει ανοιχτή μέχρι και τις 16 τρέχοντος μηνός, θα την δούν πολλαπλάσια περισσότεροι. Σ' αυτό βοηθά και ο χώρος, αφού πολλοί επισκέπτονται τη Νομαρχία. Πάνω απ' όλους θα την δούν, ωστόσο, οι μαθητές των σχολείων με οργανωμένες επισκέψεις.
Θα 'χουν κι αυτοί την ευκαιρία μιας πρώτης γνωριμίας με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον ελευθερωτή και της Θράκης, μέσα από 72 φωτογραφικά στιγμιότυπα της ζωής του. Προς μεγίστη ικανοποίηση του Αντώνη Διαλεκτάκη και των συνεργατών του...





ΚΑΘΕ ΚΡΗΤΙΚΟΣ
ΚΑΙ Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ
Στο περιθώριο της Εκθεσης γνωρίστηκα με τον Μουφτή και συζήτησα για λίγο μαζί του περί "συνανθρωπίας", δική του η λέξη, μια λέξη που πολύ μου άρεσε, όπως και με τον αναπληρωτή του, τον Μουσταφά Ιμάμογλου, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω είχε έλθει το 1998 στα Χανιά κι είχε κηδέψει, με το μουσουλμανικό τυπικό, τον τελευταίο εναπομείναντα Χανιώτη μουσουλμάνο, τον Αγκαζαντέ Κεμάλ, όπως μου είπε. Και βέβαια έστησα ψιλή κουβέντα με τους Κρητικούς της Θράκης. Τους φοιτητές και τις φοιτήτριες που πρέπιζαν την Κρήτη...προεξάρχων ο Νώντας Κουρμούλης από τα Αγκουσελιανά Ρεθύμνου, με τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους, κυρίως όμως με το κρητικό ήθος τους. Τους Κρητικούς της Ροδόπης... ερωτικοί μετανάστες οι περισσότεροι, όπως τον Αδάμ Γαλανάκη, απ' τα Λαγούτα Ηρακλείου για παράδειγμα, που για να γλυκάνει τον καημό της ξενιτιάς, γράφει ρίμες. Και κυρίως με την πολυμελή αντιπροσωπεία από τον ιδιαίτερα ζωντανό Σύλλογο της Ξάνθης. Τον για 27 χρόνια (πρώην τώρα) πρόεδρό τους, Νίκο Κατσαράκη, τον νυν πρόεδρο Μανόλη Μπαχλιτζανάκη και τον γραμματέα Αλέξανδρο Στεφανάκη...
Πολλοί οι Κρήτες της Θράκης και πολλές οι Κρήτες της Θράκης. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η Κρήτη του. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η ιστορία του. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η νοσταλγία του. Προπάντων την άλλη μέρα στον χορό του Συλλόγου των Κρητικών του ν. Εβρου θα το διαπίστωνα αυτό.

Η ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΔΕΧΕΤΑΙ ΠΛΗΓΜΑΤΑ
"Εκατό χρόνια μετά την είσοδο του επιφανούς πολιτικού (σ.σ. του Ελευθερίου Βενιζέλου) στην κεντρική πολιτική σκηνή της Χώρας, το αίτημα για ειρήνη και ασφάλεια με την γείτονα Χώρα παραμένει επίκαιρο, εφόσον η αρμονική συνύπαρξη των δύο λαών, δέχεται κατά διαστήματα πλήγματα λόγω της αμφισβήτησης κυριαρχικών δικαιωμάτων της Χώρας μας από την Τουρκία", έλεγε, μεταξύ των άλλων, στον χαιρετισμό που έστειλε, και που διαβάστηκε πρώτος, πριν αρχίσει το πρωί του Σαββάτου 6 Φεβρουαρίου, στο ευρύχωρο και άνετο αμφιθέατρο του "Ιδρύματος Οικογένειας Νικολάου Παπανικολάου - Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Κομοτηνής", που βρίσκεται απέναντι από το Νομαρχιακό Μέγαρο, ο πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Φίλιππος Πετσάλνικος. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και ο χαιρετισμός της εκπροσώπου της Κυβέρνησης υφυπουργού Εσωτερικών Θεοδώρας Τζάκρη, που αναφέρθηκε στον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε ο Εθνάρχης τόσο στην ανόρθωση του ελληνικού κράτους όσο και στη διαμόρφωση μιας διαφορετικής αντίληψης στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας. "Η δική μας θέση είναι ότι πρέπει εφαρμόζουμε μια σταθερή στάση απέναντι στη γείτονα χώρα που θα μας βοηθήσει στην εμπέδωση ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κρατών", υπογράμμισε. Οπως, βέβαια και του γενικού διευθυντή του Ιδρύματος Νίκου Παπαδάκη που χαιρέτησε μετά τον οικοδεσπότη δήμαρχο Κομοτηνής Αντώνη Κοτσάκη και τον εκπρόσωπο του υφυπουργού Τύπου Γιώργου Πεταλωτή, Χρήστο Αμπατζιάνη, αναλύοντας αφού παρουσίασε σε αδρές γραμμές το έργο του Ιδρύματος, στο γιατί επιλέχθηκε γι' αυτήν την εκδήλωση η Θράκη. Υπάρχουν πολλά θέματα που χρειάζονται επεξηγήσεις”, υπογράμμισε επί του προκειμένου στον δικό του χαιρετισμό, που έγινε αργότερα, μετά την δεύτερη εισήγηση, ο αναπληρωτής νομάρχης Κώστας Κατσιμίγας, ως εκπρόσωπος του νομάρχη Αρη Γιαννακίδη που απουσίαζε λόγω συνεδρίου της ΕΝΑΕ. Επεξηγήσεις και διαρκή επαγρύπνηση...

ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟ ΧΡΕΟΣ
Το δώρο που πρόσφερε το Ιδρυμα αμέσως μετά τους χαιρετισμούς, στην Υφυπουργό ήταν μια μεταλλική πλάκα που είχε εγχάρακτη την γνωστή ρήση του Ελευθερίου Βενιζέλου: "Ο πολιτικός οφείλει να λέγει την αλήθειαν και προς τα επάνω και προς τα κάτω". Στη συνέχεια, στον Δήμαρχο της Πόλης και στον Πρόεδρο του Συλλόγου των Κρητών προσέφερε από ένα πιάτο με ζωγραφιά το σπίτι του Βενιζέλου στη Χαλέπα. Κορυφαία στιγμή του μέρους αυτού της εκδήλωσης ήταν, ωστόσο, η σύντομη τιμητική αναφορά που έγινε στον αείμνηστο, για πολλά χρόνια δήμαρχο Κομοτηνής Ανδρέα Στογιαννίδη, και η προσφορά μιας μικρής προτομής του Ελευθερίου Βενιζέλου στην χήρα του. Οφειλόμενο το χρέος του Συλλόγου και του Ιδρύματος να τον τιμήσουν, γιατί όπως υπογράμμισε ο Πρόεδρος του πρώτου, αυτός ως δήμαρχος έστησε το 1989 στην είσοδο της πόλης του τον μεγαλόπρεπο ανδριάντα του Εθνάρχη.

ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΦΡΟΝΗΜΑΤΟΣ
"Μετακινήσεις πληθυσμών: Από το Νεϊγύ στη Σύμβαση της Λωζάνης", "Η παραμονή των Μουσουλμάνων στη Θράκη και η αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος", "Η παραμονή των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και η αντιμετώπισή τους από το τουρκικό κράτος", "Η ελληνοτουρκική φιλία, όπως την οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κληρονομιά της πολιτικής του", και "Ελευθέριος Βενιζέλος, ο πολιτικός της ειρήνης". Αυτοί ήταν οι τίτλοι των εισηγήσεων που ακολούθησαν, και που έκαναν αντίστοιχα ο ιστορικός Νίκος Ανδρειώτης, ο επίκουρος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Αγγελος Συρίγος, ο διδάσκων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Αντώνης Κλάψης, ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάνθης Χατζηβασιλείου και ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος" Νίκος Παπαδάκης. Και μόνον οι τίτλοι τους λένε και υπονοούν πολλά. Λένε π.χ. ότι το όλο θέμα, τω όντι ένα θέμα "καυτό" ιστορικά εξετάστηκε σφαιρικά και διεξοδικά και μάλιστα στην πιο ευαίσθητη περιοχή της πατρίδας μας σε μια κρίσιμη, χρονική συγκυρία. Και για την τόνωση, γιατί να το κρύψομε, του εθνικού φρονήματος των κατοίκων της περιοχής.
Και βεβαίως υπονοούν ότι πολλές απ' τις πτυχές του έργου που άφησε ο Εθνάρχης τα μάλα επηρέασαν την όλη πορεία του ελληνισμού και ότι η ειρηνική κληρονομιά του είναι ο μόνος δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί.
Αυτά χάρις, βέβαια, στο Ιδρυμα που άκουσε τη φωνή αγωνίας του Συλλόγου των Κρητών του ν. Ροδόπης.
Εντάξει, δεν ήταν το αμφιθέατρο γεμάτο, όπως έπρεπε, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του αναπληρωτή νομάρχη Κώστα Κατσιμίγα. Δεν είχε απόλυτα δίκιο να "παραπονείται" στις κουβέντες που κάναμε μετά, όμως, ο και καλός φίλος τώρα πια, δραστήριος πρόεδρος του Συλλόγου "Ο Ψηλορείτης", ο διαλεκτός άνθρωπος (υπηρετεί ως επιστήμονας στη Δ/νση Γεωργίας της Νομαρχίας Ροδόπης κι έχει αναπτύξει πολυποίκιλη δραστηριότητα) και γνήσιος Κρητικός, εκ Πλώρας ν. Ηρακλείου ορμώμενος, Αντώνης Διαλεκτάκης, ότι δεν γέμισε (μιλάμε για ένα χώρο τεράστιο) το αμφιθέατρο. Ούτως ή άλλως, άλλωστε, οι περί ου ο λόγος εκδηλώσεις μόνο απαρατήρητες δεν πέρασαν απ' τους κατοίκους της Θράκης, βεβαίως κι απ' την μουσουλμανική μειονότητα, αλλά και ευρύτερα. Τα μέσα επικοινωνίας, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα διαδίκτυο και εφημερίδες, έκαναν καλά τη δουλειά τους...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ
ΤΗΣ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗΣ
Πηγαίνοντας για το Τουριστικό Περίπτερο της Νυμφαίας (τί περιοχή κι αυτή και πόσες αναμνήσεις μου ξύπνησε) αργά το βράδυ της Παρασκευής για φαγητό, άλλο πράγμα η φιλοξενία που είχαμε!) ακούσαμε τον καθηγητή Αγγελο Συρίγο να μας αναλύει την ανθρωπογεωγραφία του ν. Ροδόπης και να στέκεται ξεχωριστά στο ό,τι το 62% των κατοίκων είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα. Πιο λεπτομερειακός στις αναλύσεις του ήταν ωστόσο, το επόμενο βράδυ, καθ' οδόν για την Αλεξανδρούπολη, ο πρόεδρος του Συλλόγου Αντώνης Διαλεκτάκης, που ξέρει, λόγω της δουλειάς του, πού κουνιέται χαλίκι. Η γη περνάει ολοένα και περισσότερο στα χέρια των μουσουλμάνων, μας είπε, ενώ τα ελληνικά χωριά, μέρα με τη μέρα ερημώνουν... Ιδίοις όμμασι θα το διαπιστώναμε το πρωί της Κυριακής αυτό, σε μια εξόρμησή μας βόρεια της Κομοτηνής, όπως και πολλά άλλα. Και θα καταλαβαίναμε πλήρως την επιμονή του να γίνουν, έτσι όπως έγιναν, αυτές οι εκδηλώσεις. Για την ανάγκη της υπενθύμισης των παρακαταθηκών και του οράματος του Ελευθερίου Βενιζέλου...

Είμαστε έξω από το Νομαρχιακό Μέγαρο της πόλης των Κομοτηναίων στην αίθουσα των πολλαπλών χρήσεων του οποίου (όπου και η έκθεση φωτογραφίας για τον μέγιστο πολιτικό της νεότερης ιστορίας μας) είχε μόλις προβληθεί η γνωστή για μας, άγνωστη ωστόσο ευρύτερα ταινία του Βασίλη Μάρου "Η Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου" και περιμέναμε το πούλμαν που θα μας πήγαινε στην Αλεξανδρούπολη, όπου ο Σύλλογος Κρητών Ν. Εβρου είχε την ετήσια συνεστίασή του.
Παραέκανε κρύο, γύρω στους 0°C η θερμοκρασία το βράδυ εκείνο του Σαββάτου 6 Φεβρουαρίου, στην Κομοτηνή, άδεια η τεράστια πλατεία μπροστά μας, κανένας μας ωστόσο, απ' όσους συμμετείχαμε στην εξόρμηση αυτή, 17 το σύνολο, δεν έδειχνε να κρυώνει. Ακριβώς γιατί είχαμε την ίδια αίσθηση που είχε και ο Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος, που ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας.
Χρόνια την πάλευα να γίνει αυτή η εκδήλωση, για καθαρά εθνικούς λόγους, μου είπε, στο περίπου επίσης τα λόγια του, λίγο μετά, ο πρόεδρος του Συλλόγου των Κρητών του ν. Ροδόπης Αντώνης Διαλεκτάκης. Μεγίστης εθνικής σημασίας σε τελική ανάλυση, οι περί ου ο λόγος εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα, χάρις στο Ιδρυμα που στεγάζεται στην πόλη μας και φέρει το όνομα του Εθνάρχη, λοιπόν. Με την έννοια ότι για πρώτη φορά τέθηκαν, στην Κομοτηνή, μια πόλη με πολλούς συμβολισμούς, αλλά και ευρύτερα στην Θράκη, επί του ιστορικού - επιστημονικού τάπητος, για το ευρύ κοινό, τα θέματα της ειρηνικής συνύπαρξης και οι σχέσεις με τη γείτονα χώρα έτσι όπως πρέπει να αντιμετωπίζονται. Ηταν ξεκάθαρος ο Νίκος Παπαδάκης και σ' αυτό. Στο ότι δηλαδή, ενώ η ελληνική πολιτική ηγεσία ακολούθησε και ακολουθεί σε γενικές γραμμές τις αρχές της ελληνοτουρκικής προσέγγισης που χάραξε ο Βενιζέλος σε συνεργασία με τον Κεμάλ, δεν συνέβη καθόλου το ίδιο και με την τουρκική ηγεσία. "Για να κτιστεί μια φιλία χρειάζονται δύο" ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία του. Εις επήκοον και του γενικού προξένου της Τουρκίας στην Κομοτηνή, Μουσταφά Σαρνίτς που ήταν παρών, απ' την αρχή μέχρι το τέλος των ομιλιών, με τον διερμηνέα του, κατά την δεύτερη μέρα.

Η ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
"Η φήμη του Ιδρύματος είναι γνωστή στη Θράκη. Η εδώ τωρινή δραστηριότητά του κατά το διήμερο είναι ωφέλιμη και εθνικά χρήσιμη την παρούσα περίοδο. Η έκθεση απόψε είναι άριστη και τα σχόλια των επισκεπτών ιδιαίτερα κολακευτικά". Αυτά έγραψε, στο βιβλίο επισκεπτών της Εκθεσης Φωτογραφίας για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τα εγκαίνια της οποίας έγιναν το βράδυ της Παρασκευής, 5 Φεβρουαρίου, πρώτης μέρας των εκδηλώσεων, ο αντιστράτηγος ε.α. Νίκος Καναβάκης (γνωστός και από το πέρασμά του στα Χανιά) που μένει μόνιμα στην Κομοτηνή. Εκφράζοντας την άποψη όχι μόνο των Κρητικών της Ροδόπης αλλά και ευρύτερα των Κρητικών της Θράκης. Αρκετός ήταν ο κόσμος που έδωσε το "παρών" σ' αυτήν. Μεταξύ αυτών, ο δήμαρχος Κομοτηνής Δημήτρης Κοτσάκης, ο μουφτής Ροδόπης (μιλάμε γι' αυτόν που αναγνωρίζει το ελληνικό κράτος) Μέτσο Τζαμαλή και άλλοι εκπρόσωποι αρχών και φορέων.
Την έκθεση βέβαια, το φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό της οποίας προέρχεται από το αρχείο του Ιδρύματος, δεδομένου ότι θα μείνει ανοιχτή μέχρι και τις 16 τρέχοντος μηνός, θα την δούν πολλαπλάσια περισσότεροι. Σ' αυτό βοηθά και ο χώρος, αφού πολλοί επισκέπτονται τη Νομαρχία. Πάνω απ' όλους θα την δούν, ωστόσο, οι μαθητές των σχολείων με οργανωμένες επισκέψεις.
Θα 'χουν κι αυτοί την ευκαιρία μιας πρώτης γνωριμίας με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον ελευθερωτή και της Θράκης, μέσα από 72 φωτογραφικά στιγμιότυπα της ζωής του. Προς μεγίστη ικανοποίηση του Αντώνη Διαλεκτάκη και των συνεργατών του...

ΚΑΘΕ ΚΡΗΤΙΚΟΣ
ΚΑΙ Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ
Στο περιθώριο της Εκθεσης γνωρίστηκα με τον Μουφτή και συζήτησα για λίγο μαζί του περί "συνανθρωπίας", δική του η λέξη, μια λέξη που πολύ μου άρεσε, όπως και με τον αναπληρωτή του, τον Μουσταφά Ιμάμογλου, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω είχε έλθει το 1998 στα Χανιά κι είχε κηδέψει, με το μουσουλμανικό τυπικό, τον τελευταίο εναπομείναντα Χανιώτη μουσουλμάνο, τον Αγκαζαντέ Κεμάλ, όπως μου είπε. Και βέβαια έστησα ψιλή κουβέντα με τους Κρητικούς της Θράκης. Τους φοιτητές και τις φοιτήτριες που πρέπιζαν την Κρήτη...προεξάρχων ο Νώντας Κουρμούλης από τα Αγκουσελιανά Ρεθύμνου, με τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους, κυρίως όμως με το κρητικό ήθος τους. Τους Κρητικούς της Ροδόπης... ερωτικοί μετανάστες οι περισσότεροι, όπως τον Αδάμ Γαλανάκη, απ' τα Λαγούτα Ηρακλείου για παράδειγμα, που για να γλυκάνει τον καημό της ξενιτιάς, γράφει ρίμες. Και κυρίως με την πολυμελή αντιπροσωπεία από τον ιδιαίτερα ζωντανό Σύλλογο της Ξάνθης. Τον για 27 χρόνια (πρώην τώρα) πρόεδρό τους, Νίκο Κατσαράκη, τον νυν πρόεδρο Μανόλη Μπαχλιτζανάκη και τον γραμματέα Αλέξανδρο Στεφανάκη...
Πολλοί οι Κρήτες της Θράκης και πολλές οι Κρήτες της Θράκης. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η Κρήτη του. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η ιστορία του. Κάθε Κρητικός της Θράκης και η νοσταλγία του. Προπάντων την άλλη μέρα στον χορό του Συλλόγου των Κρητικών του ν. Εβρου θα το διαπίστωνα αυτό.

Η ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΔΕΧΕΤΑΙ ΠΛΗΓΜΑΤΑ
"Εκατό χρόνια μετά την είσοδο του επιφανούς πολιτικού (σ.σ. του Ελευθερίου Βενιζέλου) στην κεντρική πολιτική σκηνή της Χώρας, το αίτημα για ειρήνη και ασφάλεια με την γείτονα Χώρα παραμένει επίκαιρο, εφόσον η αρμονική συνύπαρξη των δύο λαών, δέχεται κατά διαστήματα πλήγματα λόγω της αμφισβήτησης κυριαρχικών δικαιωμάτων της Χώρας μας από την Τουρκία", έλεγε, μεταξύ των άλλων, στον χαιρετισμό που έστειλε, και που διαβάστηκε πρώτος, πριν αρχίσει το πρωί του Σαββάτου 6 Φεβρουαρίου, στο ευρύχωρο και άνετο αμφιθέατρο του "Ιδρύματος Οικογένειας Νικολάου Παπανικολάου - Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Κομοτηνής", που βρίσκεται απέναντι από το Νομαρχιακό Μέγαρο, ο πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Φίλιππος Πετσάλνικος. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και ο χαιρετισμός της εκπροσώπου της Κυβέρνησης υφυπουργού Εσωτερικών Θεοδώρας Τζάκρη, που αναφέρθηκε στον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε ο Εθνάρχης τόσο στην ανόρθωση του ελληνικού κράτους όσο και στη διαμόρφωση μιας διαφορετικής αντίληψης στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας. "Η δική μας θέση είναι ότι πρέπει εφαρμόζουμε μια σταθερή στάση απέναντι στη γείτονα χώρα που θα μας βοηθήσει στην εμπέδωση ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κρατών", υπογράμμισε. Οπως, βέβαια και του γενικού διευθυντή του Ιδρύματος Νίκου Παπαδάκη που χαιρέτησε μετά τον οικοδεσπότη δήμαρχο Κομοτηνής Αντώνη Κοτσάκη και τον εκπρόσωπο του υφυπουργού Τύπου Γιώργου Πεταλωτή, Χρήστο Αμπατζιάνη, αναλύοντας αφού παρουσίασε σε αδρές γραμμές το έργο του Ιδρύματος, στο γιατί επιλέχθηκε γι' αυτήν την εκδήλωση η Θράκη. Υπάρχουν πολλά θέματα που χρειάζονται επεξηγήσεις”, υπογράμμισε επί του προκειμένου στον δικό του χαιρετισμό, που έγινε αργότερα, μετά την δεύτερη εισήγηση, ο αναπληρωτής νομάρχης Κώστας Κατσιμίγας, ως εκπρόσωπος του νομάρχη Αρη Γιαννακίδη που απουσίαζε λόγω συνεδρίου της ΕΝΑΕ. Επεξηγήσεις και διαρκή επαγρύπνηση...

ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟ ΧΡΕΟΣ
Το δώρο που πρόσφερε το Ιδρυμα αμέσως μετά τους χαιρετισμούς, στην Υφυπουργό ήταν μια μεταλλική πλάκα που είχε εγχάρακτη την γνωστή ρήση του Ελευθερίου Βενιζέλου: "Ο πολιτικός οφείλει να λέγει την αλήθειαν και προς τα επάνω και προς τα κάτω". Στη συνέχεια, στον Δήμαρχο της Πόλης και στον Πρόεδρο του Συλλόγου των Κρητών προσέφερε από ένα πιάτο με ζωγραφιά το σπίτι του Βενιζέλου στη Χαλέπα. Κορυφαία στιγμή του μέρους αυτού της εκδήλωσης ήταν, ωστόσο, η σύντομη τιμητική αναφορά που έγινε στον αείμνηστο, για πολλά χρόνια δήμαρχο Κομοτηνής Ανδρέα Στογιαννίδη, και η προσφορά μιας μικρής προτομής του Ελευθερίου Βενιζέλου στην χήρα του. Οφειλόμενο το χρέος του Συλλόγου και του Ιδρύματος να τον τιμήσουν, γιατί όπως υπογράμμισε ο Πρόεδρος του πρώτου, αυτός ως δήμαρχος έστησε το 1989 στην είσοδο της πόλης του τον μεγαλόπρεπο ανδριάντα του Εθνάρχη.

ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΦΡΟΝΗΜΑΤΟΣ
"Μετακινήσεις πληθυσμών: Από το Νεϊγύ στη Σύμβαση της Λωζάνης", "Η παραμονή των Μουσουλμάνων στη Θράκη και η αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος", "Η παραμονή των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και η αντιμετώπισή τους από το τουρκικό κράτος", "Η ελληνοτουρκική φιλία, όπως την οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κληρονομιά της πολιτικής του", και "Ελευθέριος Βενιζέλος, ο πολιτικός της ειρήνης". Αυτοί ήταν οι τίτλοι των εισηγήσεων που ακολούθησαν, και που έκαναν αντίστοιχα ο ιστορικός Νίκος Ανδρειώτης, ο επίκουρος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Αγγελος Συρίγος, ο διδάσκων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Αντώνης Κλάψης, ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάνθης Χατζηβασιλείου και ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος" Νίκος Παπαδάκης. Και μόνον οι τίτλοι τους λένε και υπονοούν πολλά. Λένε π.χ. ότι το όλο θέμα, τω όντι ένα θέμα "καυτό" ιστορικά εξετάστηκε σφαιρικά και διεξοδικά και μάλιστα στην πιο ευαίσθητη περιοχή της πατρίδας μας σε μια κρίσιμη, χρονική συγκυρία. Και για την τόνωση, γιατί να το κρύψομε, του εθνικού φρονήματος των κατοίκων της περιοχής.
Και βεβαίως υπονοούν ότι πολλές απ' τις πτυχές του έργου που άφησε ο Εθνάρχης τα μάλα επηρέασαν την όλη πορεία του ελληνισμού και ότι η ειρηνική κληρονομιά του είναι ο μόνος δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί.
Αυτά χάρις, βέβαια, στο Ιδρυμα που άκουσε τη φωνή αγωνίας του Συλλόγου των Κρητών του ν. Ροδόπης.
Εντάξει, δεν ήταν το αμφιθέατρο γεμάτο, όπως έπρεπε, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του αναπληρωτή νομάρχη Κώστα Κατσιμίγα. Δεν είχε απόλυτα δίκιο να "παραπονείται" στις κουβέντες που κάναμε μετά, όμως, ο και καλός φίλος τώρα πια, δραστήριος πρόεδρος του Συλλόγου "Ο Ψηλορείτης", ο διαλεκτός άνθρωπος (υπηρετεί ως επιστήμονας στη Δ/νση Γεωργίας της Νομαρχίας Ροδόπης κι έχει αναπτύξει πολυποίκιλη δραστηριότητα) και γνήσιος Κρητικός, εκ Πλώρας ν. Ηρακλείου ορμώμενος, Αντώνης Διαλεκτάκης, ότι δεν γέμισε (μιλάμε για ένα χώρο τεράστιο) το αμφιθέατρο. Ούτως ή άλλως, άλλωστε, οι περί ου ο λόγος εκδηλώσεις μόνο απαρατήρητες δεν πέρασαν απ' τους κατοίκους της Θράκης, βεβαίως κι απ' την μουσουλμανική μειονότητα, αλλά και ευρύτερα. Τα μέσα επικοινωνίας, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα διαδίκτυο και εφημερίδες, έκαναν καλά τη δουλειά τους...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ
ΤΗΣ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗΣ
Πηγαίνοντας για το Τουριστικό Περίπτερο της Νυμφαίας (τί περιοχή κι αυτή και πόσες αναμνήσεις μου ξύπνησε) αργά το βράδυ της Παρασκευής για φαγητό, άλλο πράγμα η φιλοξενία που είχαμε!) ακούσαμε τον καθηγητή Αγγελο Συρίγο να μας αναλύει την ανθρωπογεωγραφία του ν. Ροδόπης και να στέκεται ξεχωριστά στο ό,τι το 62% των κατοίκων είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα. Πιο λεπτομερειακός στις αναλύσεις του ήταν ωστόσο, το επόμενο βράδυ, καθ' οδόν για την Αλεξανδρούπολη, ο πρόεδρος του Συλλόγου Αντώνης Διαλεκτάκης, που ξέρει, λόγω της δουλειάς του, πού κουνιέται χαλίκι. Η γη περνάει ολοένα και περισσότερο στα χέρια των μουσουλμάνων, μας είπε, ενώ τα ελληνικά χωριά, μέρα με τη μέρα ερημώνουν... Ιδίοις όμμασι θα το διαπιστώναμε το πρωί της Κυριακής αυτό, σε μια εξόρμησή μας βόρεια της Κομοτηνής, όπως και πολλά άλλα. Και θα καταλαβαίναμε πλήρως την επιμονή του να γίνουν, έτσι όπως έγιναν, αυτές οι εκδηλώσεις. Για την ανάγκη της υπενθύμισης των παρακαταθηκών και του οράματος του Ελευθερίου Βενιζέλου...

... Και οι τρεις πλευρές στη Λωζάνη ήθελαν την Ανταλλαγή: Η Ελλάδα ηττημένη, βίωνε την αποτυχία της υλοποίησης της Μ. Ιδέας. Ο Βενιζέλος πάντα ρεαλιστής, πριμοδοτούσε πλέον τη στροφή προς την εσωτερική οργάνωση της χώρας. Ο Κεμάλ έβλεπε ότι μπορούσε πια να υλοποιηθεί η εθνική ομογενοποίηση της Τουρκίας με κέντρο την Αγκυρα. Η διεθνής κοινότητα που εκπροσωπείτο από την ΚΤΕ έβρισκε ότι αυτή ήταν η καλύτερη λύση... Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η συνθήκη της Λωζάνης ήταν προδιαγεγραμμένη από τις εξελίξεις...

Νίκος Ανδριώτης

... Στην περιοχή υπήρχαν πολλά προβλήματα, κατ' αρχήν καθημερινά. Ηταν ένα απέραντο έλος. Ο Λίσος ποταμός πλημμύριζε τα πάντα και δεν υπήρχε τίποτα για καλλιέργεια. Ολα λύθηκαν εκείνη την περίοδο, όταν άρχισαν τα εγγειοβελτιωτικά έργα το 1926-27, με μεγαλύτερη ένταση επί Βενιζέλου το 1929-1930, οπότε αποδόθηκαν για καλλιέργεια περιοχές στην Ξάνθη και την Κομοτηνή. Αυτή ήταν μια ανάσα για κατοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Στην μουσουλμανική εκπαίδευση άρχισαν να παρατηρούνται αλλαγές, να φεύγουν από τα ιερατικά σχολεία και να δημιουργούν σχολεία με πιο σύγχρονη εκπαίδευση.
Στη συνέχεια πολλά προβλήματα που υπήρχαν λύθηκαν λόγω της προσέγγισης Βενιζέλου - Κεμάλ το 1930 και ξεκίνησε η περίοδος που ζούμε σήμερα, δηλαδή τότε τέθηκαν οι βάσεις...
Αγγελος Συρίγος

... Ο Βενιζέλος δεν εμφορείτο από μία μονοδιάστατα ή στατικά “αντιτουρκική” στάση. Οι επιλογές του το 1912-20 απέρρεαν από μία ψύχραιμη -και εκπληκτικά ξεκάθαρη- ανάλυση των δεδομένων που πραγματικά υπήρχαν (είτε του άρεσαν είτε όχι). Αλλά γι' αυτό και η υποστήριξή του προς την ελληνοτουρκική φιλία το 1928-30 δεν θα πρέπει να εκπλήσσει ή να θεωρείται ένα είδος προδοσίας. Μετά τη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών, η Ελλάδα είχε μετατραπεί σε ένα συντηρητικό κράτος που αποδεχόταν το υφιστάμενο εδαφικό καθεστώς και επεδίωκε να αντικαταστήσει τον στόχο της εδαφικής επέκτασης με αυτόν της Οικονομικής ανάπτυξης και εμβάνθυσης της δημοκρατίας...
Ευάνθης Χατζηβασιλείου

... Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε και να κάνουμε συγκρίσεις, το πώς για παράδειγμα το ελληνικό κράτος μεταχειρίστηκε και μεταχειρίζεται τη μειονότητα και πώς η άλλη πλευρά μεταχειρίστηκε και διέλυσε την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης, όχι με σκοπό να έχουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα αλλά για να επανερχόμαστε και να θυμίζουμε προς όλες τις κατευθύνσεις αυτό που ισχύει, δηλαδή το ότι η Ελλάδα δεν διεκδικεί τίποτε εκτός από την εφαρμογή του διεθνούς καθεστώτος το οποίο κατοχύρωσε η Συνθήκη της Λωζάνης.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σ' αυτήν την ευαίσθητη περιοχή έχει συνδέσει το όνομά του και με την απελευθέρωση της Θράκης. Η Θράκη είναι μία πολύτιμη πέτρα στο δαχτυλίδι της χώρας μας και για το Ιδρυμά μας αποτελεί ένα κέντρο ενδιαφέροντος, εξήγησε ο Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” δίνοντας στη συνέχεια κάποιες πληροφορίες για το Ιδρυμα...
Νίκος Παπαδάκης