ΕΥΔΟΚΙΑ

Με την ευθυνη του πνεύματος

Γράφει ο Δημήτρης Κακαβελάκης

Η Γιασεμιά και τ’ αστεράκια

           
Ευδοκία Σκορδαλά – Κακατσάκη,
Εκδόσεις “Κόκκινη κλωστή δεμένη”
Εικονογράφηση Κριστίν Μενάρ



Ενα εξαιρετικά σύγχρονο παραμύθι από τη συγγραφέα καλών παραμθιών. Ενα παραμύθι που στις σελίδες του ζωντανεύει με μια ονειρική, γεμάτη ποίηση και λυρισμό αλλά και εικαστικό όραμα εικονογράφηση της Κριστίν Μενάρ.

Οπου και η συγγραφέας και η εικονογράφος αναζητούν με τη δική τους ευαίσθητη συγγραφική η μια και καλλιτεχνική η άλλη να κατανοήσουν τον πραγματικό ψυχικό κόσμο του παιδιού για να του δώσουν τη χαρά της διήγησης του πολυμηνυματικού παραμυθιού που το ερμηνεύει και το προεκτείνει δημιουργικά η εμπνευσμένη εικονογράφηση που σε κάθε σελίδα διερμηνεύει με τη δική της γλώσσα το κείμενό της πέρα από φόβο, μεταμέλεια, άκρα ευαισθησία κ.ά.
Ενα παραμύθι ήρεμης συναναστροφής, των πάντων με κάθε μικρό παιδί στη χθεσινή, τη σημερινή ή την αυριανή παγκόσμια σύγκρουση (όπως υποστήριξε η διάσημος καινοτόμος παιδαγωγός Μοντεσσάρι…) ανάμεσα στο παιδί και στον ενήλικα που έχει μείνει ασυνειδητοποίητος (ιδιαίτερα τώρα) για τα μικρά παιδιά, που τα βασανίζουμε ξεσπώντας πάνω τους όλα μας τα απωθημένα…
Ενώ πολιτικοί, μεταρρυθμιστές και επαναστάτες κάθε εποχής αναζητούν και επισημαίνουν ότι το καλό και το κακό το έχει ο άνθρωπος στην ώριμη ηλικία του και είναι συνυφασμένο με την παιδική του ηλικία, παρ’ όλα που σύγχρονες επιστημονικές απόψεις δεν το παραδέχονται.
Για να πούμε εμείς και τα εξής για τη “Γιασεμιά και τα αστεράκια της”…
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Η Ρίτα στη διάρκεια του δεύτερου έτους της διακρινόταν για τη μεταμέλεια που ακολουθούσε κάθε σκανταλιά της ακόμα και την πιο ασήμαντη και για την υπερ-ευαισθησία της σε κάθε επίπληξη.
Εφθασε για παράδειγμα να βάλει τα κλάματα επειδή ο πατέρας της αστειευόμενος απείλησε το αρκουδάκι που είχε ένα βιβλίο με εικόνες. Φοβόταν μήπως δυσαρεστήσει τον πατέρα της σε σημείο να ταυτίζεται με το αρκουδάκι.
Αλλά ποιος είναι ο πραγματικός κόσμος του παιδιού και με ποιο τρόπο μπορούμε να τον προσεγγίσουμε και να τον κατανοήσουμε τόσο που να βοηθήσουμε ουσιαστικά το τρυφερό άτομο στα πρώτα του βήματα. Βήματα για την “ψυχανάλυση των παιδιών” που είναι το βασικότερο έργο της Μέλανιν Κλάιν για μια βαθύτερη γνώση της παιδικής ψυχής μέσα από τον κύριο τρόπο έκφρασης του παιδιού, το παιχνίδι.
ΟΤΑΝ ΤΑ ΖΩΑ ΜΙΛΑΝΕ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΕΧΟΥΝ ΨΥΧΗ
Αλλά και άλλες μορφές απασχόλησής του όπως άκουσμα παραμυθιών στη νηπιακή ηλικία ή διάβασμα, αργότερα, παιδικών βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας με πραγματικές ή φανταστικές διηγήσεις με παράλληλη δημιουργική εικονογράφηση που πλαισιώνουν το ποιητικό και πεζό κείμενο για μια εικονική προέκταση της παιδικής φαντασίας και του τόσο ευαίσθητου αλλά και άγριου παιδικού ψυχισμού… που είναι ο κόσμος του πρωτόγονου και του παραμυθιού, ο μαγεμένος κόσμος-τόπος όπου τα ζώα μιλάνε και τα αντικείμενα έχουν ψυχή.
Εκεί που τίποτε δεν είναι οριστικό και μόνιμο, ενώ όλα τα μέρη σχετίζονται μεταξύ τους με μυστηριώδεις ανησυχίες όπου οι νόμοι είναι μυστηριώδεις και ασταθείς και δημιουργούν ένα κόσμο ψυχωσικό μέσα από τον οποίο το ασχημάτιστο εγώ του παιδιού διαμορφώνεται σιγά-σιγά χάρη στην προοδευτική του ανάπτυξη και τη θετική πραγματικότητα.
Εναν κόσμο ισορροπίας σχετικοποιώντας τις ανάγκες και μετριάζοντας το σαδισμό, τον φόβο και το άγχος γράφει η μεταφράστρια στα προεσιαγωγικό της σημείωμα στο βιβλίο εκδόσεις πύλη της Μ. Κλάϊν “Η ψυχανάλυση των παιδιών”.
ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Αυτό τον μαγεμένο κόσμο του παιδικού ψυχισμού που τον διερευνά η ψυχανάλυση των παιδιών και στο νεωτερικό κόσμο της σύγχρονης καλλιέργειας της παιδικής ψυχής του πλάθει και τον προσφέρει στα μικρά και τα μεγαλύτερα παιδιά η “παιδική λογοτεχνία”.
Με ταλαντούχους συγγραφείς στην Ελλάδα και στον κόσμο, με σύγχρονο πατέρα της παιδικής λογοτεχνίας και του παραμυθιού του Κρίστιαν Αντερσεν ενώ η Ελλάδα έχει παλιούς – παλιές και σύγχρονους – σύγχρονες μορφές παιδικής λογοτεχνίας, μεταξύ των οποίων είναι η πανελλήνιας δράσης και αποδοχής συγγραφέας Ευδοκία Σκορδαλά – Κακατσάκη που γεννήθηκε στη Σαμοθράκη. Εκεί η αγαπητή δημιουργός έμαθε να αγαπά τα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια, τους θρύλους και τους ανθρώπους.
Ως νηπιαγωγός και οικιακή οικονόμος μπήκε στον υπέροχο κόσμο της παιδικής λογοτεχνίας με το πρώτο πεζό έργο της “Ενα αστέρι πέφτει στη γη” (παραμύθι). Για να συνεχίσει με πολλά άλλα θαυμάσια παραμύθια που έχει μάθει να τα αγαπά από μικρή στη γενέθλια νήσο της, τη Σαμοθράκη. Εκεί που έμαθε ν’ ακούει και ν’ αγαπά τα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια, τους θρύλους και τους ανθρώπους θαυμάζοντας το μεγαλείο της φύσης. Εκεί που πρωτοονειρευότανε και ταξίδευε με τη φαντασία της… κι έπλαθε μικρές ιστορίες ώσπου έφθασε στις μεγάλες τους μορφές όπως ποιήματα με τίτλο το Σουραύλι της Αγάπης, τα παραμύθι “Ενα αστέρι πέφτει στη γη”, ο “Βασιλιάς των ονείρων” παραμύθι, βραβείο κύκλου του ελληνικού παιδικού βιβλίου, “Με λένε Ελπίδα” (μυθιστόρημα) για παιδιά, έπαινος Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσού.
Η ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ ΠΟΛΗ
Το βιβλίο αυτό ήταν στη βραχεία λίστα για το κρατικό βιβλίο λογοτεχνίας όπως και το παραμύθι “Ο Ευτύχης και το ουράνιο τόξο” που ήταν υποψήφιο βραχείας λίστας για το κρατικό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας.
Ακόμα έγραψε τα ωραία παραμύθια “Να σ’ αγαπούν και ν’ αγαπάς”, “Το νησί που ταξίδευε”, “Ο Λυκούργος και το δίχτυ της αγάπης” και “Ενα παράξενο γαϊτανάκι”. Για να προσθέσει τώρα ένα καινούργιο παραμύθι σε μια θαυμάσια έκδοση με έξοχη εικονογράφηση με τίτλο “Η Γιασεμιά και τ’ αστεράκια”.
Μια αφιέρωση ζωής στη συγγραφή για το παιδί. Αυτό το τρυφερό μικρό λουλούδι που είναι τόσο ευαίσθητο ώσπου ν’ αναπτυχθεί μέσα από το δικό του ψυχισμό και το δικό του κόσμο που στην αναγωγική του μοιάζει πολλές φορές με τον κόσμο των μεγάλων.
Με τη διαφορά πως ο κόσμος των παιδιών θυμίζει ανοχύρωτη πόλη. Ιδιαίτερα μάλιστα στους οδυνηρούς καιρούς του σήμερα και του αύριο.
Η ΑΙΩΝΙΑ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ
Πόσο όμως μέσα σ’ αυτούς τους καιρούς, τα μικρά παιδιά όπως η Ρίτα, μεταμελούνται για τις σκανδαλιές τους ή υπερ-ευαισθητοποιούνται σε κάθε επίπληξη; Ισως να έχουν σκληρυνθεί και τα παιδιά ή να έχουν υπερευαισθητοποιηθεί… Κι ακόμα, τα σύγχρονα παιδιά στους καιρούς της ψηφιακής υπερ-επικοινωνίας παραμένουν ικανοποιημένα με το λογοτεχνικό παραμύθι του βιβλίου;
Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι στο μέσο που εκφράζει σήμερα το “παραμύθι” που αντικατέστησε το πρόσωπο της ζωντανής επικοινωνίας όπως ήταν η αιώνια ΓΙΑΓΙΑ που τα τελευταία χρόνια αντικαταστάθηκε από την ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΓΙΑΓΙΑ, και στη συνέχεια από άλλα παράλληλα εικονικά ή ηχητικά εκδιηγηματικά μέσα…. Για να υπάρχει η εξέλιξη των e-books και για τα μικρά παιδιά.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΜΝΗΣΗΣ
Πάντως, ανεξάρτητα από το μέσο επικοινωνίας που προσλαμβάνει ένα μικρό παιδί, το παραμύθι είναι το γεγονός της αναζήτησης της παιδικής ψυχής. Το παραμύθι που πότε είναι φανταστικό ή πραγματικό. Για να πει ο Φρόυντ ότι εύλογα, φαντασίωση και πραγματικότητα δεν παύουν ποτέ να ορίζονται σε συνάρτηση η μια με την άλλη…
Γιατί οφείλουμε να παραδεχτούμε πως η ανάμνηση όποια κι αν είναι η αβεβαιότητα παιδιών ή μεγάλων- οφείλουμε να παραδεχτούμε πως η ανάμνηση και οι απροσδιοριστίες που αφορούν την αξιοπιστία της ανάμνησης είναι ευεπίφορη σε κάποια ένδειξη της πραγματικότητας. Αλλά και στην πεποίθηση ότι κάτι έχει υπάρξει.
Με τη διάκριση αυτή ακόμα και αν αποδειχτεί απατηλή να είναι απαραίτητη για την ψυχική οργάνωση και συγκρότησή μας, που εισάγεται ως διάκριτη από το ΕΓΩ.
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
Ευδοκία Σκορδαλά – Κακατσάκη, μια ξεχωριστή Χανιώτισσα συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας που από την παιδική της ηλικία στη Σαμοθράκη των μεγάλων παραδόσεων του ελληνικού βορρά βίωσε τον πλούτο, την αξία και την παιδαγωγική σημασία των παραμυθιών που εκφράζουν τη βιωματική λειτουργία του φυσικού ως πραγματικού που συνενώνεται με το φανταστικό. Για να συνδυάζει αυτά με το κοσμικό ως μια συνταύτιση του ενός με το άλλο.
Με αποτέλεσμα τη λειτουργική σύνδεση του παιδιού με την εγγύς του πραγματικότητα, που τη συνδυάζει με την υπερπραγματικότητα για μια διέξοδο από τις παιδικές αγωνίες και ευαισθησίες για μια φυσιολογική εξέλιξη στην ανάπτυξή του.
Το ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΔΙΝΕΙ ΨΥΧΗ
Αυτή τη συνένωση, όμως, του πραγματικού με το φυσικό και φανταστικό που το συμπλέκει, με παραμυθένια πλοκή, δεν έχει κανένα παιδί πρωταγωνιστή με ευαισθησίες, άγχη και αβεβαιότητες αλλά δίνει ψυχή, οντότητα, συναίσθηση, δράση: σε δάση, ξύλα, λουλούδια, αεράκια, αέρηδες, χιόνια, αστέρια, αστεράκια του φυσικού πλούσιου περιβάλλοντος της γης και του υπερπεριβάλλοντος των πλανητών και των γαλαξιών. Για να δώσει ζωή και δράση σε όλο τον νομιζόμενο “άψυχο” κόσμο που συμπρωταγωνιστούν με τον άνθρωπο που λειτουργεί μαζί με αυτά πραγματικά και φανταστικά. Για να παιδαγωγήσει τους μικρούς αναγνώστες – αναγνώστριες στη φυσική ανάπτυξη της φαντασίας τους στα δεδομένα του σύγχρονου παραμυθόκοσμου, όπως τους έχει εκφράσει στα προηγούμενα έργα της αλλά και όπως πραγματώνει στο καινούργιο παραμύθι της “Η γιασεμιά και τ’ αστεράκια”.
Αλλά “Μια φορά κι έναν καιρό, ένας άνθρωπος φύτεψε στην άκρη του κήπου του πλάι σ’ έναν γέρο ξύλινο φράχτη, μια μικρή γιασεμιά… ένα τόσο δα μικρό κλαράκι με δύο καταπράσινα τρυφερά φυλλαράκια ήταν όλη κι όλη!
Ο φράχτης καταχάρηκε που την είδε. Αρχισε μάλιστα να κάνει όνειρα. Φαντάστηκε το κλαράκι να μεγαλώνει να πετάει φύλλα και κλαριά, να ψηλώνει, να τον τυλίγει με τη δροσιά και τη μοσχοβολιά του. Είδε με το νου του πουλιά να τρυπώνουν στις φυλλωσιές του. Τα άκουσε να κελαϊδούν. “Τι καλά! Με τη γιασεμιά πλάι μου θα μοιάζουν όλα όπως παλιά τον καιρό που ήμουν δέντρο στο δάσος” μουρμούρισε… Κι η χαρά δροσερό ποταμάκι κύλησε στο γέρικο, ξερό κορμί του…
Η μικρή όμως δεν κατάλαβε τη χαρά και τα όνειρα του παλιού φράχτη – κοίταξε τριγύρω, είδε πως ήταν μόνη μακριά από τα άλλα λουλούδια του κήπου κι άρχισε να κλαψουρίζει «τι άτυχη που είμαι” πώς θα ζήσω μόνη κι έρημη σαν την καλαμιά στον κάμπο»;
«Δεν είσαι μόνη σου, μικρούλα μου. Κανείς δεν είναι μόνος του σ’ αυτό τον κόσμο αν δεν το θέλει!»
Ηθελε να της πει ο φράχτης. Μα δεν μίλησε «Θα το καταλάβει με τον καιρό μόνη της» είπε μέσα του.
Ομως μέσα από μια εκπληκτική εξέλιξη του παραμυθιού “Η Γιασεμιά και τ’ αστεράκια” της προικισμένης συγγραφέως παιδικής λογοτεχνίας Ευδοκίας Σκορδαλά – Κακατσάκη η γιασεμιά μεγάλωσε. Ανθισε. Στα κλαριά της φτεροκοπούσαν ολημερίς χίλια μύρια πουλιά… που έλεγαν με το νι και το σίγμα στον γέρο φράχτη και τη γιασεμιά τα νέα του κόσμου και των λουλουδιών του κήπου και τις νύχτες ένας μικρούλης άνεμος κούρνιαζε στη φυλλωσιά της.
Ο άνεμος ήταν ονειροπόλος κι ήθελε λέει να γίνει ποιητής. Η γιασεμιά κι ο γέρο φράχτης έμαθαν να κοιτάζουν μαζί μαγεμένοι και αμίλητοι, ώρες ατελείωτες τον ουρανό με τ’ αστέρια. Οπου “μια φορά κι έναν καιρό”… είναι πάντα θησαυρός… Με το παραμύθι να εξακολουθεί να λειτουργεί ευεργετικά και πολύμορφα στη σύγχρονη εποχή μας… Ενα παραμύθι που την εκδιήγησή του μέσα στο βιβλίο “Η γιασεμιά και τ’ αστεράκια” την πλαισίωσε με την εκπληκτική της εικονογράφηση η Κριστίν Μενάρ, κόρη Ελληνα πατέρα και Γαλλίδας μητέρας με σύζυγο εικονογράφο, απόφοιτη της Σχολής Καλών Τεχνών για να ζωντανεύει με το τόσο δημιουργικό ταλέντο της το κείμενο σε κάθε σελίδα του βιβλίου… που αποτελεί μια ποιοτική συπλήρωση του παραμυθιού της Ευδοκίας Σκορδαλά – Κακατσάκη πέρα από ψυχαναλύσεις του παιδιού αλλά και χωρίς “πόλεμο των άστρων”….

Χανιώτικα νέα (19.10.2016)