ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΟΤΑΝ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΕΜΠΝΕΥΣΗ...* 

Γράφει ο Νίκος Ψιλάκης

Τούτες τις χρονιάρες ημέρες στρεφόμαστε συχνά στην αστείρευτη λαϊκή μας παράδοση όχι για να παγώσομε τον χρόνο, ούτε για να κάνομε αφέντρα τη νοσταλγία στη σκέψη μας, αλλά για ν' αντλήσομε παραδείγματα βγαλμένα μέσα από εμπειρίες αιώνων κι αιώνων. Λέξεις όπως «οικολογία» και «οικοσύστημα» ήταν άγνωστες τότε. Οι αγροτικοί πληθυσμοί είχαν ως κύριο μέλημά τους την καλλιέργεια των δημητριακών και των λιόδεντρων και ο ετήσιος κύκλος της παραγωγής καθόριζε όχι μόνο το πλαίσιο των καθημερινών ενασχολήσεων των ανθρώπων αλλά και τις συνήθειες, τις προλήψεις, τα έθιμα. Εκείνα τα χρόνια, λοιπόν, οι Πρωτοχρονιές αποτελούσαν χρονικά ορόσημα που μπορούσαν να επηρεάσουν όλες τις υπόλοιπες ημέρες του έτους. Ελάχιστοι ήταν οι σύμμαχοι στον δύσκολο αγώνα της επιβίωσης, οι επουράνιοι κι οι επίγειοι. Τους πρώτους μπορούσαν να τους επικαλεστούν σ' όλες τις δύσκολες ώρες, τους δεύτερους μπορούσαν να τους μεταχειριστούν σαν ισότιμους δουλευτές και καθημερινούς συνεργάτες. Έτσι πορευόταν ο κόσμος καλύτερα.

Κάθε Πρωτοχρονιά οι αγροτικές φαμίλιες της Κρήτης συναιρούσαν τους κόσμους, άνθρωποι και ζώα λογιάζονταν ένα· ήξεραν οι ξωμάχοι πως αν έπιανε σιτοδεία θα πεινούσαν μαζί, αν ήταν καλοχρονιά πάλι μαζί θα χόρταιναν τον πλούτο της γης. Οι νοικοκυραίοι ξυπνούσαν πριν ξημερώσει κι έφερναν στα πόρτεγα των σπιτιών τους πιο πολύτιμους συνεργάτες: τους «αροτήρες βόες», τις άδολες κι ακάματες αγελάδες, αυτές που όργωναν τα χωράφια κι αλώνιζαν τα σπαρτά. Η αγελάδα ήταν σύμβολο της σκληρής εργασίας και της αμόλυντης αγαθότητας, προκοπή και δουλειά ήταν  λέξεις ταυτόσημες.

Αποβραδίς είχαν οι νοικοκεράδες πλάσει τα «κουλούρια των καματερών», όλα με δυο στριφτά κορδόνια ζυμαριού και τα 'χαν ψήσει στον φούρνο μαζί με τα γιορταστικά ψωμιά της Καλοχρονιάς. Πρόσφεραν ένα τέτοιο κουλουράκι στο ζώο, του κρεμούσαν κι άλλα δυο στα κέρατα, το καλημέριζαν, εύχονταν «Χρόνια Πολλά» και το άφηναν ελεύθερο, να κάμει τη βόλτα στο μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού, να γιορτάσει μαζί με τους αφέντες την έλευση της καινούργιας χρονιάς. Ήταν το πιο όμορφο φιλοδώρημα γιατί λογιαζόταν σαν συμβολική ανταμοιβή για τους κόπους ενός ολόκληρου χρόνου. Κι αν ερχόταν ανάγκη φυσική στο ζο, οι νοικοκυραίοι χαίρονταν διπλά. Ήταν γούρι να κατουρήσει αγελάδα στο σπίτι το πουρνό της Πρωτοχρονιάς!

Έσμιγαν οι κόσμοι κατά την ώρα τούτης της απέριττης μυσταγωγίας, ενώνονταν οι ευχές, γίνονταν κι αυτές προσευχές προς τον Ύψιστο. Έτσι γιατί οι παλιοί δουλευτάδες της γης πίστευαν ότι ο Θεός ακούει καλύτερα τις προσευχές των άδολων πλασμάτων του - αυτές που, απαλλαγμένες από υστεροβουλίες και πονηράδες, ταξιδεύουν πιο γοργά στα ουράνια. Βαθιά στις ψυχές των ανθρώπων ήταν ριζωμένες οι ευετηριακές δοξασίες: «καλύτερα», λέγανε, «να κάμει κάποιο άκακο πλάσμα το ποδαρικό». Και πιο άκακα από τούτους τους αγόγγυστους εργάτες της γης δεν υπήρχαν.

Λέξεις όπως «οικολογία» και «οικοσύστημα» ήταν άγνωστες στους αγροτικούς πληθυσμούς του προβιομηχανικού κόσμου. Μόνο που τότε η οικολογία δεν ήταν μπερδεμένη θεωρία, που τη τεντώνουν ή τη μικραίνουν κατά το συφέρο τους οι δυνατοί του κόσμου· ήταν ανάγκη, ήταν συνείδηση και πράξη, δεν την υπαγόρευε κανείς σε κανέναν. Ήταν οι κόσμοι που συναιρούνταν για να καλωσορίσουν την ελπίδα, ήταν οι προσδοκίες που ενώνονταν κάτω από τις ίδιες ευχές - όλα τα πλάσματα του κόσμου εύχονταν να είναι η κάθε καινούργια χρονιά καλύτερη από κείνην που μόλις είχε περάσει στην ιστορία.

Με τούτο τ' όμορφο παράδειγμα καλοδεχόμαστε κι εμείς τον καινούργιο χρόνο. Αντλώντας έμπνευση από την παράδοση αντικρίζομε την Ανατολή του 2018 κι ευχόμαστε να είναι έτος ελπίδας για όλους. Για μας τους ανθρώπους, για τα πλάσματα που δεν μπορούμε να καταλάβομε τις φωνές τους, για τούτον τον ωραίο πλανήτη που μπορεί να φτιάχτηκε κάποτε σαν απείκασμα της παραδείσου.  

Από την (ευρύτερη) οικογένεια του Νίκου Ψιλάκη

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ!

ΥΓ. Τώρα που κοιτάζομε πάλι τα «κουλούρια των καμετερών», τα διπλά κορδόνια του ζυμαριού που ενώθηκαν κι έγιναν ένα, συλλογιζόμαστε μήπως κι αυτά συμβολίζουν την ενότητα του φυσικού κόσμου, τη συναίρεση του... Το μάθημα της οικολογικής συμπεριφοράς που μας παραδίδουν οι εμπειρίες των ανθρώπων δεν τέλειωσε ακόμη (ίσως και να μην τελειώσει ποτέ...)

* Δώρο διαρκείας το κείμενο και η κάρτα που έστειλε ηλεκτρονικά στους φίλους του  ο ωραίος ως Έλληνας καταξιωμένος κρητικός συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης, που επιμένει να υπηρετεί με το δικό του μοναδικό τρόπο τη λαική μας παράδοση,  για να ευχηθεί για τον καινούριο χρόνο. Χαρά για μένα που ήμουνα ένας από τους αποδέκτες του  και τιμή μου που το φιλοξενώ στο ταπεινό μου ιστολόγιο. Το ὐφος είναι το ήθος! Κατάπολλα ευχαριστώ και γι' αυτό σου το κείμενο Νίκο Ψιλάκη! 
                                                                                                                                      Β. Θ. Κ.