ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ Β'

ΠΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΜΕ "ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ"

Τιμή και χαρά για μένα η αγαπητική ολοσέλιδη φιλοξενία, την ημέρα των Χριστουγέννων  στη μοναδική στο είδος της στήλη του σφαιρικού καλλιτέχνη Γιάννη Μαρκαντωνάκη στην εφ. "Χανιώτικα νέα"  ΤΩΝ ΧΕΛΙΔΟΝΙΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ"...  Και βέβαια μεγάλη η συγκίνησή μου για την αφιέρωση στη μνήμη του οπλαρχηγού των Κρητικών Επαναστάσεων Θεοκλή Κακάτση (Κακατσάκη) Ευχαριστώ από καρδιάς, φίλε! 

ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΠΑΝΤΟΤΙΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΝΤΕΧΝΑ ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ ΣΕ ΣΥΝΑΡΜΟΓΗ - ΤΑ ΑΛΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Γράφει ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης 

Θ. Κακατσάκη μνήμη

 Ευχαριστώ από καρδιάς, φίλε! 

ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΠΑΝΤΟΤΙΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΝΤΕΧΝΑ ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ ΣΕ ΣΥΝΑΡΜΟΓΗ - ΤΑ ΑΛΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Γράφει ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης 

Θ. Κακατσάκη μνήμη

 

Ούτε αγραυλούντες ποιμένες
Ούτε απαστράπτοντες άγγελοι
Ούτε μάγοι με δώρα.
Αδιαπέραστο το σκοτάδι
Στη γέννηση του νέου παιδιού.
Μια προσφυγοπούλα η μάνα του.
Καρπός συνεύρεσης σε μια παλιόβαρκα
Η αμοιβή για τα μεταφορικά
Από την κόλαση στον παράδεισο
Το τευχθέν βρέφος
Ξημέρωναν Χριστούγεννα…
Το ποίημα “Χριστούγεννα;” από

“Tα χελιδόνια του μοναχού” (1) του Β. Κακατσάκη

Βαθιά νύχτα ώρα 2.40 Δευτέρας 21 Δεκεμβρίου, ετοιμάζω το κείμενο μου για την προσέγγιση της ποίησης του Βαγγέλη Κακατσάκη περιμένοντας τις νυχτερινές επαναλήψεις της προγραμματισμένης όπερας στο κανάλι της Βουλής πάντα σε επιμέλεια του συντοπίτη μας σπουδαίου μουσικολόγου Κωνσταντίνου Κακαβελάκη. Απόψε έχει την περίφημη Μποέμ του Τζάκομο Πουτσίνι (1858 Λούκα Τοσκάνης-1924 Βρυξέλλες), περιμένοντας, σκέφτομαι. Την ποίηση την αναζητώ παντού σε όλες τις εκδοχές της τέχνης όμως εκείνη του λόγου με την οικεία στιχουργική, πόσο τη γνωρίζω; Φαντάζει οξύμωρο αφού τουλάχιστον 30 από τα χρόνια που ξεκινάω τα άρθρα μου στα “Χ.Ν.” με αυτή ανοίγω διάλογο ουσιαστικό ή προσχηματικό με το περιεχόμενο του κειμένου. Και όμως δεν την ξέρω, την ανακαλύπτω συνεχώς. Στο ερώτημα αφού η ποίηση έχει πίσω της μια μούσα ως τέχνη που είναι, έχει φυσικά εκτός από την ποικίλη θεματική, ενσωματωμένα στο περιεχόμενο και τη μορφολογική διάσταση ταυτότητας που κτίζεται συνθετικά με αναμφισβήτητη τεχνική. Εδώ όμως έρχεται το μεγάλο ερώτημα ενώ η τέχνη της ποίησης απευθύνεται σε όλους, πόσοι μπορεί να ανιχνεύσουν, να διαβάσουν ή ακόμα δυσκολότερα να τεκμηριώσουν την όποια τεχνική του κάθε ποιήματος ξεχωριστά; Η τεχνική ανιχνεύεται τολμώ να διατυπώσω: πιο εύκολα στις εικαστικές τέχνες ή τη μουσική, δυσκολότερα στον χορό αφού εμπεριέχει στοιχεία από τις δυο αυτές κατηγορίες για τον Κ. Βάρναλη.(2) Η “Μποέμ” ξεκινάει, η παράσταση είναι από το θέατρο Ρέτζιο του Τορίνο με την πελώρια σκηνή μια παραγωγή του 2016. Θυμηθηκα όταν πρωτοείδα την Μποέμ στα φοιτητικά μου χρόνια στο θέατρο “Ολύμπια” της οδού Ακαδημίας (3 ) στην Εθνική Λυρική σκηνή το σκηνικό σε σχέση με αυτό το εντυπωσιακό του Ιταλικού θέατρου πόσο μίζερο στη μνήμη μου… Τα εναλλασσόμενα μεταλιζέ σκηνικά δημιουργούν απαρτμάν με όψεις (τομές αναπόφευκτα) δωματίων τόσο σύγχρονα προσαρμοσμένα στο τώρα χωρίς να χάνει το πρωτότυπο μελωδικό ύφος όπου κυριαρχεί – όπως σε όλες τις όπερες του Πουτσίνι, το πάθος την κτισμένη υποβόσκουσα αίσθηση του θανάτου που οδηγεί μέσα από άριες «αποχαιρετισμού» τη δραματική κορύφωση, χωρίς ποτέ να γίνεται μελό, με πήραν όμως τα δάκρυα μόνος στη σκοτεινή νύχτα. Σκέφτομαι πως ο Πουτσίνι κατάφερε μια απλή ιστορία να την μετατρέπει σε συγκινητικό δράμα μέσω της μουσικής σύνθεσης απλής κατανοητής (για κάθε θεατή, έστω κι αν δεν καταλαβαίνει τα λόγια). Κι όμως οι ερωτικές κορυφώσεις φαντάζουν ρομαντικές αλλά παραμένουν λόγω της απλότητας της ιστορίας μουσικά παραδοσιακά διατονικά μελωδικά έργα που χαρακτηρίζουν τον συνθέτη σαν τον μεγαλύτερο εκπρόσωπο του ρεαλισμού στην όπερα.
Λούντβιχ Βίτγκενσταιν μέγας φιλόσοφος, (1889-1951) : Το νόημα μιας λέξης, έγκειται στη χρήση της

ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΗ
Στο κανάλι της Βουλής την όπερα διαδέχεται η κλασική μουσική και την Εθνική Ορχήστρα της Γαλλίας διευθύνει ο Μπέρναρντ Χάιτινκ με το κονσέρτο για ορχήστρα του Μπέλα Μπάρντοκ (1881-1945) Αναρωτιέμαι πότε ένα έργο με «εθνικά» χαρακτηριστικά γίνεται παγκόσμιο, ένα μεγάλο έργο αλλά ταυτόχρονα πόσο ανάγκη έχομε και τα απλά μικρά έργα όπως τα διηγήματα του Άντον Τσέχωφ, ανοίγω ένα βιβλίο με τις σύντομες Χριστουγεννιάτικες ιστορίες από τα “Χριστούγεννα”. «Μη με σκοτίζεις! Αφού δε γράφεις στο τσάμπα, για τα λεφτά γράφεις! Γράφε λοιπόν! Τον αγαπητό γαμπρό μας Αντρέι Χρύσανφιτς και τη μονάκριβη μας θυγατέρα, Γιεφίμια Πέτροβνα προσκυνάμε με αγάπη και τους ευχόμαστε να έχουν πάντα την ευλογία των γονιών τους» «έγινε. Προχώρα παρακάτω» «Και ακόμα τους ευχόμαστε καλά Χριστούγεννα. Εμείς είμαστε ζωντανοί και γεροί, και να σας έχει κι εσάς καλά ο Θεός…»
Έκλεισα το βιβλίο και έκανα ένα συσχετισμό ο Τσέχωφ κορυφαίος Ρώσσος θεατρικός συγγραφέας σπουδαίος διηγηματογράφος θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του Ρωσικού ρεαλισμού του τέλους του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας με απλές εναλλαγές ενός διαλογικού ύφους πολλές φορές χρησιμοποιεί θρησκευτικές αναφορές χωρίς να φτάνει την σχεδόν αποκλειστική ενσωμάτωση ενός τόσου θρησκευόμενου συγγραφέα του Σκιαθίτη ρεαλιστή, ηθογράφου την ίδια εποχή του, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. (4 )
…Στο καλό , κυρ Αλέξανδρε,
Ψιθύρισε αποχαιρετώντας τον,
Εκ μέρους όλων των παρισταμένων-
Δίχως δάκρυα -η θεία- Αχτίτσα, που φορούσε
Τη χριστουγεννιάτικη καινουργή μανδήλα της.
Καλώς όρισες, κυρ Αλέξανδρε,
Φώναξε δυνατά ο Μιχαήλ Αρχάγγελος,
Παραλαμβάνοντας την ψυχή του,
Για να την οδηγήσει στα Ουράνια Δώματα,
Όπου η χορεία των Αγίων.
Αυτό το απόσπασμα από το ποίημα “Μνήμη Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη” του Β. Κακατσάκη -ίσως όχι το πιο αντιπροσωπευτικό της συλλογής “Τα χελιδόνια του μοναχού” χαρακτηρίζει το έργο ενός ρεαλιστή (στο βαθμό που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς τον όρο στην ποίηση) με μεταφυσικές πεποιθήσεις μέσω ενός θρησκευτικού ιδιώματος που συνδέει τον Βαγγέλη με τους προαναφερθέντες συγγραφείς. Όμως η θεματική του, περιλαμβάνει στην ευρύτερη θεματική του οικολογικές, περιβαντολογικές και λαογραφικές στιχουργικές, χωρίς να εχει ακτιβιστικές κορώνες ή διδακτικές διατυπώσεις (αν και παραμένει εμμέσως λόγω αρθρογραφίας ενεργός δάσκαλος) ο Βαγγέλης είναι απλός, απελευθερώνει σύντομες λαογραφικές αναφορές μέσω των αισθήσεων κυρίως της όρασης, της όσφρησης, οι οποίες εναλλαγές της χαρμολύπης λειτουργούν θεραπευτικά και στον αμύητο στην παγκόσμια ποίηση αναγνώστη -αυτό είναι πρόθεση του ποιητή να την καταλαβαίνει ο καθένας, ομολογεί εξομολογητικά- όμως αυτή η απλότητα συνεχώς συνδεδεμένη με τις μνήμες -κυρίως των χωριών του Αποκόρωνα- και τις ιστορικές καταβολές δε συγκρίνεται υφολογικά με την έντεχνη ποίηση των ενδεικτικά: Εμπειρίκου, Καναβάτου, Καρούζου.
Η ποίηση του Βαγγέλη μου θυμίζει τη μάνα μου την αγράμματη που της έγραφε τα γράμματα η θεία μου, όμως ήταν χρυσοχέρα με τα πανέμορφα υφαντά και την πόρτα πάντα ανοιχτή με ένα πιάτο φαΐ, σε ένα πιο φτωχό άνθρωπο από εμάς.
Από το ποίημα «Χριστουγεννιάτικο τραπέζι»
«Το μαγκάλι, με αναμμένα τα καρβουνά
Καταμεσής.
Εξ αδιανεμήτου τα όποια ελέη…
Και για τον ξενο
Που θα χτυπήσει την πόρτα των
Χριστός γεννάται!»
Από τις πολλές αναφορές που έγιναν στα “Χ.Ν.” για τη συλλογή, ανασύρω την άποψη της κυρίας Κατερίνας Πετράκη, φιλολόγου Αγγλικής στις 10 Δεκεμβρίου,
«στα ποιήματα του ο Βαγγέλης Κακατσάκης εκτός από την εντυπωσιακή τεχνική του, μας εκθέτει το ενδιαφέρον του για θρησκεία, άνθρωπο, φύση, ήθη κι έθιμα (4) ανθρώπινες σχέσεις, πρόοδο και πολιτισμό, θρησκευτικές τελετές, τραγωδία του τόπου του, προσωπικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς με έναν τρόπο που αμέσως κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον καταφέρνει να ταυτιστεί μαζί του…». Εύστοχες οι συνοπτικές θεματικές του Κακατσάκη που αναφέρει η κυρία Πετράκη αλλά αυτό το «να ταυτιστεί μαζί του» δεν το εννοώ… Δεν ταυτίζεται ο καλός αναγνώστης με τον ποιητή, συνδιαλέγεται και ευαισθητοποιείται ή όχι με το περιεχόμενο. Η αποστασιοποίηση από κάθε καλλιτέχνη κάνει καλύτερη την ανάγνωση του έργου και εκείνο το «εντυπωσιακή τεχνική» το βρίσκω άστοχο, αφού συνήθως, εντυπωσιακή τεχνική στην ποίηση είναι προφανής -συνήθως αυτοσκοπός από πλήθος ποιητών στην ιστορία της ποίησης. Το μεγάλο αβαντάζ του Κακατσάκη είναι ότι κτίζει τα ποιήματά του λες και δεν έχουν τεχνική, απλά ανεπιτήδευτα με -βρισκω- διακριτική τεχνική. Τα όποια λεκτικά του τεχνάσματα δε γίνονται αυτοσκοπός μανιέρα και χρονικές αναντιστοιχίες με βάση την πλούσια βιωματική του δοτική απλοχεριά. Και αυτό το αναγνωρίζει το κοινό στις βιβλιοπαρουσιάσεις του που σφύζουν από αναγνώριση και συμμετοχικότητα. Κοιτώ το ρολόι 5.15.
Το κανάλι της Βουλής έχει αλλάξει εκπομπή «νέοι ποιητές διαβάζουν» απαγγέλλει ο Γιάννης Αντίοχος, συγκρατώ μερικούς στίχους
…ικέτες του χρόνου εξαντλήθηκαν ποιητή
να λευτερωθείς περιμένοντας ποιητή
ένα σμάρι πουλιών οι λέξεις σου
στις κόρες των ματιών σου…
Και
…Αν το μολύβι της ποίησης
πάει να περιγράψει…»
Αυτό το μολύβι σε θυμάμαι χρόνια να κρατάς στην κυριολεξία Βαγγέλη, και να σημειώνεις για την εφημερίδα από τον κάματο άλλων καλλιτεχνών κάθε λογής στις εκδηλώσεις των πάντα με υπομονή για να περιγράψεις…, με χαμόγελο κι ένα ματσάκι βασιλικό. Και επειδή πέρα από την καλή μας διάθεση υπάρχει πάντα ένας που τα ξέρει καλύτερα από εμάς, απευθύνθηκα στο φίλο εξαίρετο καθηγητή και συγγραφέα Δημήτρη Αγγελάτο να μου δώσει τα φώτα του για την τεχνική στην ποίηση. Η απάντηση του αφοπλιστικά άμεση στην παραθέτω:
«Φίλε Γιάννη, φίλε καλλιτέχνη
Η τεχνική στην ποίηση είναι υπόθεση πολλών παραγόντων και βέβαια των συνδυασμών τους.
Έτσι:
α) το λεξιλόγιο και η γραμματικο-συντακτική θέση των λέξεων (που τοποθετούνται και για ποιο λόγο)
β) ο ρυθμός του έμμετρου ή του ελεύθερου στίχου (εδώ η ρυθμική ποικιλία με τη κατανομή των τόνων σε ζυγές ή μονές συλλαβές, τα ημιστίχια στους εκτενείς στίχους, όπως ο 15σύλλαβος, η οργάνωση σε στροφές αν υπάρχουν, η ομοιοκαταληξία, ο διασκελισμός,κ.λπ.
γ) η ρητορική διευθέτηση των παραπάνω σε ποικίλα σχήματα λόγου, όπως λ.χ. του ασύνδετου, της μεταφοράς ή της εικονοποιίας, όπου και οι ζωγραφικές/γλυπτικές, κ.λπ. διαστάσεις του λόγου
δ) η αφηγηματική οργάνωση του υλικού (όλα τα ποιήματα “διηγούνται” ιστορίες): πως μιλά ο αφηγητής; Συμπυκνώνει; “Καθυστερεί” με περιγραφές; Ανατρέπει τη φυσιολογική ροή του χρόνου; Απευθύνεται και πως στον αναγνώστη; Μου γράφεις αν σε εξυπηρετούν.
Χαίρε – Δημήτρης Αγγελάτος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας Τμήμα Φιλολογίας-Τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών»
Για τον σπουδαίο «ανατόμο» της Λογοτεχνίας που χρησιμοποιεί αποκαλυπτικά τους όρους «ζωγραφικές/γλυπτικές διαστάσεις του λόγου» θα επανέλθω με αφορμή το νέο βιβλίο του ( 4) «Αποφλοίωση και ακόνισμα ο ποιητής/γλύπτης: η ελεγεία στις Σάτιρες του Κ.Γ. Καρυωτάκη.

Ο Θεοκλής Νικ. Κακάτσης (Κακατσάκης) γεννήθηκε στο Νίππος Αποκορώνου. Έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1877-78. Για τη συμμετοχή του στις επαναστάσεις 1895-97 του απενεμήθη ο τίτλος του οπλαρχηγού Α΄. Έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες που έγιναν στις επαρχίες Αποκορώνου, Κυδωνίας και Αγίου Βασιλείου, μνημειώδης ήταν η συμβολή του κατά την εκπόρθηση του Πύργου της Μαλάξας το Μάρτιο 1897. Ήταν εκλεγμένος πληρεξούσιος αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση του Θερίσου. Την προτομή του που βρίσκεται στο Νίππος φιλοτέχνησα πριν 4 χρόνια.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Τα χελιδόνια του μοναχού β΄ έκδοση εκδ. Πυξίδα της πόλης συν. Κοινωφελές ίδρυμα Αγία Σοφία
2) Από τα δοκίμια του Κ. Βάρναλη Αισθητικά-Κριτικά δυο τόμοι εκδ. Κέδρος 12η έκδοση 1981
3) Το κτήριο αυτό της Λυρικής σκηνής δεν έχει καμία σχέση με το μεγάλο σύγχρονο κτήριο που στεγάζεται η Όπερα στο Ίδρυμα Στ. Νιάρχος που με τη διεύθυνση του εξαιρετικού μουσικού Γιώργου Κουμεντάκη έχει ήδη ανεβάσει εκπληκτικές παραγωγές (θα επανέλθω)
4) Το βιβλίο αυτό του Δ. Αγγελάτου από τις εκ. Gutenberg όπως όλα τα βιβλία του καθηγητή συγγραφέα.

(Χανιώτικα νέα, 25.12.2020)