ΞΕΣΤΕΡΙΑ

ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΗΣ “ ΞΕΣΤΕΡΙΑΣ”: 

ΖΩΝΤΑΝΕΜΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γράφει ο Αντώνης Σανουδάκης*

 

(Και στα " Χανιώτικα νέα" και στην " Πατρίδα"  του Ηρακλείου η πολυεπίπεδη και λίαν αγαπητική προσέγγιση της " ΞΕΣΤΕΡΙΑΣ " μου από τον πολυβραβευμένο, καταξιωμένο συγγραφέα, ιστορικό ερευνητή και ποιητή Αντώνη Σανουδάκη. Τιμή μου και χαρά μου η αναδημοσίευση σήμερα στο ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ μου. Εκ βαθέων ευχαριστώ σε Αντώνη)

 Εσιγανέψαν οι καιροί κι επάψαν οι ανέμοι πάψαν και σένα οι στράτες σου, Σουλτάνε, από την Κρήτη μπλιο σου στην Κρήτη δεν πατείς…

Εορταστικό αντίδωρο είναι το νέο βιβλίο του ποιητή και πεζογράφου, φίλου Βαγγέλη Κακατσάκη “Πότες θα κάμει ξεστεριά”.

Μια σειρά επτά διηγημάτων, σε έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας και της εφ. “Χανιώτικα Νέα”, του ομογάλακτου εκ νεότητός μας, μαθητών στην Αγία Τριάδα, Γιάννη Γαρεδάκη, στο ιστορικό Ακρωτήρι. Πολλαπλά, λοιπόν, τα συναισθήματά μας.

 

 

Το βιβλίο “Πότες θα κάμει ξεστεριά…” είναι, κατ’ αρχήν, μια προσφορά, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας προλογικά αναφέρει, “με τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Μεγάλη των Ελλήνων Επανάσταση του 1821”.

Φθίνοντος, πλέον, του επετειακού εορτασμού, θεωρώ το βιβλίο ότι είναι μια εορταστική συμμετοχή για τον Μεγάλο Αγώνα. Κι αυτό, γιατί όλα τα διηγήματα αποπνέουν την εποχή του απελευθερωτικού αγώνα του λαού μας και είναι ζωντανή, λογοτεχνική μαρτυρία. Είναι, μάλιστα, προϊόν όχι μόνο των μελετών του σπουδαίου δασκάλου Κακατσάκη, αλλά και από όσες προγονικές μαρτυρίες έχει βιώσει: “Η θὐμηση έχει να κάνει με τις ιστορίες που άκουγα από τη γιαγιά μου στα μικράτα μου. Για τα κομμένα κεφάλια των επαναστατών που περιέφεραν οι Τούρκοι στα χωριά του Αποκόρωνα πάνω στις τουφεκόβεργες -ένα από αυτά ενός παππού καπετάνιου” (σ. 15).

Ο Κακατσάκης στο βιβλίο του, όμως, συνδυάζει το “εν διά δυοίν”. Προσφέρει, δηλαδή, αφ’ ενός ζωντανεμένες ιστορίες, μυθοπλασίες ή και αληθινές, αλλά και σπουδαία λογοτεχνία, με την οποία καθηλώνει τον αναγνώστη, προσφέροντάς του τη χαρά της απόλαυσης.

Το αξιοσημείωτο, εκτός των άλλων, είναι ότι και τα επτά διηγήματα μεταφέρουν τον αναγνώστη στο κλίμα του Μεγάλου ξεσηκωμού. Και αυτό το επιτυγχάνει, εκ πρώτης όψεως, με το γλωσσικό του ιδίωμα, με μια μέθοδο που προσομοιάζει, σχετικά, με εκείνη του Παπαδιαμάντη, αλλά και διαφέρει.

 

Ο Κακατσάκης, χωρίς να γράφει λαογραφικά κείμενα, παρουσιάζει σε ωραίο, καθομιλούμενο γλωσσικό ιδίωμα και διανθίζει τον λόγο του με λέξεις της ντοπιολαλιάς της Κρήτης. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, σε εποχή κατά την οποία η κρητική ντοπιολαλιά, το κρητικό ιδίωμα, ισοπεδώνεται πολλαπλά. Από την καθιέρωση της αστικής ομιλουμένης γλώσσας, που “εμπλουτίζεται” από γλωσσικούς ξενισμούς, σε εποχή που αρχίζει πανεπιστημιακή διδασκαλία της κρητικής διαλέκτου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Ο λόγος, λοιπόν, του Κακατσάκη, ο γλαφυρός, εμπλουτίζεται από το κρητικό ιδίωμα, κατά τρόπο φυσικό. Και έχει την ικανότητα αυτή, ο φίλος Βαγγέλης, να προσφέρει κείμενα απόλαυσης, όχι μόνο στην ποίηση αλλά και στην πεζογραφία. Και αυτός ο συνδυασμός έχει αρκετές δυσκολίες στη σύνθεσή του, τις οποίες ξεπερνά αισίως ο Κακατσάκης.

Ο αναγνώστης, λοιπόν, έχει την εντύπωση, ορισμένες φορές, ότι ξαναδιαβάζει διαπλασμένες σελίδες από τη βιωματική Ιστορία “Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών” του Καλλίνικου Κριτοβουλίδη.

Το συναντά, επί παραδείγματι, στο διήγημα “Η εκδίκηση”, στη σύσκεψη των καπετανέων, στα Γλυκά Νερά Σφακίων, για την κήρυξη της Επανάστασης του 1821.

Συνταιριάζει εδώ την “αρειμάνια συμπεριφορά και την αγάπη για τη λευτεριά” των Σφακιανών και λοιπών καπετανέων της Κρήτης, του Ρούσου Βουρδουμπά, του Σήφακα, του Πρωτόπαπα και άλλων, με το δίσημο: “Χριστός Ανέστη, αδέρφια! φώναξε με τη ζεστή φωνή του ο Κουρμούλης” (σ. 81) της Μεσαράς. Ανάσταση του Θεανθρώπου και του Γένους.

Την ίδια αίσθηση έχει ο προβληματισμένος αναγνώστης, όταν διαβάζει το διήγημα “Το χρέος”, με την ιστορία της κόρης του Δασκαλογιάννη, της Μαρίας. Νοερά κι συνειρμικά μεταφέρεται στην επανάσταση του 1770 και στις ποιητικές αράδες του μπάρμπα-Μπατζελιού.

Επίσης, το εντυπωσιακό ζωντανό διήγημα της συλλογής “Ανάσταση” μας μεταφέρει στην προ-επαναστατική ζωή, παραμονές της Επανάστασης του ’21, του κρυπτοχριστιανού καπετάν Μιχάλη Κουρμούλη, του Χουσεΐν μπέη, θαρρείς παρμένο από τις σελίδες του βιβλίου “Καπετάν Μιχάλης Κουρμούλης” του συναδέλφου του Κακατσάκη, δασκάλου Γιώργη Πατεράκη.

Στο διήγημα αυτό, απολαμβάνει ο αναγνώστης αξιόλογη λογοτεχνία. Μέσα από τις γραμμές της ξεπροβάλλει ο Χουσεΐν, “άγριος, λιοντάρι μοναχό”. “Με την ασημοπιστόλα και τη γυριστή γιαταγάνα… περνούσε σαν δαιμονισμένος τους δρόμους των Χανίων, καβάλα στο μπεγίρι του που άφριζε. Φορούσε στραβά το σαρίκι του… τίναζε δεξιά ζερβά το γιαταγάνι” για να μεταλάβει από το Δεσπότη το χέρι, γονατιστός, τη βραδιά της Ανάστασης.

Άλλες φορές ο αναγνώστης συμμετέχει “μετά δακρύων”, όπως στο διήγημα “Το τέλος”, προσφέροντας ο ίδιος τη λύση, με το τέλος της χήρας Μαριγώ. “Ο γκρεμνός έχασκε δυο βήματα μπροστά της και περίμενε το τέλος…”. (σ. 56).

Συνεπαίρνεται, επίσης, αλλού, με την εξυπνάδα του σκλαβωμένου Κρητικού και τα τεχνάσματά του για να μην τουρκέψει, όπως στο διήγημα “Η καμπάνα”.

Ορισμένα άλλα είναι προϊόντα της λογοτεχνικής έμπνευσης, φαντασίας και δημιουργίας του συγγραφέα Κακατσάκη, στο κλίμα πάντα του Μεγάλου ξεσηκωμού, με ιστορικά στοιχεία εμπλουτισμένα, όπως “Η εκδίκηση”.

Το ίδιο ισχύει και στο διήγημα “Ο εθελοντής”, για τον ανώνυμο, όντως, εθελοντή στο νησί, κατά την Επανάσταση του 1866-69.

Αντί επιλόγου μας, η αφιέρωση του βιβλίου στον πρόγονό του καπετάν Θεοκλή Νικ. Κακατσή (Κακατσάκη), ένα νεοριζίτικο ποίημα, είδος προσφιλές και στον γράφοντα, είναι εξόχως έντεχνο και συγκινητικό:

 “Παιδιά κ’ είντα ’ν’ η ταραχή στσι μπάντες τση Μαλάξας;

Η Κρήτη κάνει πόλεμο, τη λευτεριά τζη θέλει

και σέρνει τσ’ αντρειωμένους τση, τ’ άξιά τζη παλλικάρια.

Εκειά ’ν’ κι ο καπετάν Θεοκλής με τσ’ Αποκορωνιώτες,

με τη σημαία του μπροστά, “Χωρίον Νίππος” γράφει.

Σαν αετός πετά ψηλά που ’χει χρυσές φτερούγες,

την Κρήτη θέλει λεύτερη”.

 

*Ο Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος είναι επίτ. Καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας

https://www.patris.gr/2021/12/21/potes-tha-kamei-xesteria-toy-vaggeli-th-kakatsaki/

https://www.haniotika-nea.gr/potes-tha-kamei-xesteria-toy-vaggeli-th-kakatsaki/