ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ Β

 ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ: ΜΙΑ ΠOIHΣΗ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ 

 Γράφει ο Ι. Γ. Δελλής* 

(Λίαν αγαπητική η σφαιρική και ιδιαίτερα "γνωστική" προσέγγιση της ποιητικής μου συλλογής "Τα χελιδόνια του μοναχού", από τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Ι. Δ. Δελλή για την εφημερίδα "Πελοπόννησος" την Πατρών. Από καρδιάς το ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ μου. Να΄ ναι καλά κι αυτός και ο καλός κοινός μας φίλος, επίσης ομότιμος καθηγητής του ίδιου Πανεπιστημίου, Σήφης Μπουζάκης που μας γνώρισε. ΦΙΛΟΣ μας του φίλου μας ο φίλος....  )

Η ιστορία της λογοτεχνίας μαρτυρεί πως πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων έζησαν και δημιούργησαν αξιόλογο έργο σε κάποια επαρχιακή πόλη. Μερικοί από αυτούς έκαναν γνωστό το αποτύπωμά τους, άλλοι έμειναν άγνωστοι στο ευρύ κοινό, παρά την προσφορά τους στην ελληνική πνευματική ζωή. Τέτοιος είναι ο Βαγγέλης, που δεν είναι νεοεμφανιζόμενος δημιουργός, αλλά στο παρελθόν έχει εκδώσει κι άλλες ποιητικές συλλογές.

Σε κάθε περίπτωση και παρά τις νεότερες θεωρίες και μεθόδους ανάλυσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας -και ειδικά της ποίησης- ισχύει ο αριστοτελικός κανόνας: α) είδος = μορφή και β) ύλη = περιεχόμενο, δηλαδή εξετάζουμε ένα έργο τέχνης από δύο απόψεις. Σχετικά με το πρώτο κριτήριο, ο ποιητής γράφει σε ελεύθερο ανομοιοκατάληκτο στίχο, σε μια γλώσσα δουλεμένη, απλή και κατανοητή. Ξαφνιάζουν ευχάριστα λόγιες λέξεις ή εκφράσεις, όπως: τεχθέν, Ευαγγελίζου γη χαράν μεγάλην επί την ηλίου δύσιν κ.λπ. Επίσης, λαϊκές εκφράσεις, όπως «έχει ο Θεός», και αυτές υποδηλώσεις θρησκευτικότητας. Λέξεις επιλεγμένες, που γίνονται στη φαντασία του αναγνώστη εικόνες. Εξάλλου, η ποίηση με τη ζωγραφική βρίσκονται σε αγαστή αρμονία.

Όσον αφορά στο δεύτερο αριστοτελικό κριτήριο, αυτή η ποιητική συλλογή αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό θρησκευτική ποίηση, η οποία συνδυάζει την αποτύπωση της νατουραλιστικής μαγείας με τη μεταφυσική διάθεση, ενώ σε αρκετά ποιήματα υπερτερούν οι μεταφυσικές και υπαρξιακές ανησυχίες του ποιητή. Η αισθητική απόλαυση αυτής της μορφής ποίησης παραπέμπει σε παλαιότερους που έγραψαν ποίηση με τέτοιο περιεχόμενο, όπως τον Κόντογλου, τον Βερίτη, τον Παπατσώνη ακόμη και στον «άγιο των ελληνικών γραμμάτων» τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, στον οποίον ο ποιητής αφιερώνει ένα κομψό ποίημα. Ο λυρισμός και η φυσιολατρία ξεχειλίζουν σε κάθε στίχο και γειώνουν τον σύγχρονο αναγνώστη στις πηγές της ύπαρξής του.

Το πρώτο ποίημα που δανείζει τον περιεκτικό τίτλο της συλλογής προσφέρεται σε πολύπλευρη ανάγνωση και υποδηλώνει αρκετούς συμβολισμούς. Χελιδόνια, άνοιξη-αγάπη, θεογνωσία, διδαχή. Το πρώτο ζεύγος λέξεων εκφράζει αισιοδοξία και ελπίδα μιας νέας ζωής, που εμπνέεται από την αγάπη και τη γνώση. Η αγάπη και η γνώση είναι κατηγορήματα του Θεού και του ανθρώπου. Αυτός ο δεσμός ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό «ὁμοίωσις τῷ Θεῷ κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρώπῳ».

Τη θρησκευτική έκφραση διακόπτουν δύο ποιήματα ιστορικού περιεχομένου: το ένα για τον «Αθανάσιο Διάκο» και το άλλο για την εμβληματική μορφή του «Μπάρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη». Ωστόσο, χωρίς να αδικώ κανένα από τα’ άλλα ποιήματα, στάθηκα πολύ σ’ αυτό με τον εμβληματικό τίτλο: Αναφορά στον Νίκο Καζαντζάκη. Ο ποιητής σε αυτό δείχνει ότι έχει αφομοιώσει την πολυδιάστατη κοσμοθεωρία του μεγάλου Κρητικού, και είχε τη δύναμη να την αποδώσει με στίχους.

Εξάλλου, είναι χρήσιμο να επισημάνουμε εδώ και τούτο το σχόλιο (κανόνα) που υποδεικνύει η Αισθητική φιλοσοφία (: θεωρίες περί ωραίου). Η εξεζητημένη ανάλυση ενός έργου τέχνης μειώνει την αισθητική απόλαυση που νιώθει ο θεατής ή ακροατής στην prima facie αυθεντική του παρουσία. Η καλαισθητική συνείδηση αφυπνίζεται με την ανεπιτήδευτη πρόσληψη του έργου. Τέτοιες είναι οι συνθέσεις του Βαγγέλη.

Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της ποίησης του Κακατσάκη είναι ότι ο «νους» κάθε ποιήματος κρύβεται ως επιμύθιον στον τελευταίο στίχο. Όμως, το πιο εντυπωσιακό είναι πως η αισθητική απόλαυση που νιώθει ο αναγνώστης από τους πρώτους στίχους, τον συνέχει στο διάβασμα όλης της ποιητικής συλλογής. Ο Βαγγέλης και σε αυτήν τη συλλογή πετυχαίνει να συγκινήσει τον αναγνώστη του και τον κάνει να «σκάπτει ένδον».

Ι.Γ. Δελλής                 

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών