Συντάκτης Κατερίνα Μυλωνά
Τέχνη & Πολιτισμός
Η αρχή γίνεται το Σάββατο του Λαζάρου, ενώ κάθε μέρα που περνάει, ως την Κυριακή του Πάσχα, συνοδεύεται από διάφορα έθιμα.
Ο δάσκαλος, λογοτέχνης και συνεργάτης της εφημερίδας “Χανιώτικα νέα” Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης, από το Νίππος του Δήμου Αποκορώνου, μοιράστηκε σε μια τηλεφωνική επικοινωνία με το Discovercrete κάποια από τον τόπο καταγωγής του και τα όμορα χωριά.
Όπως αναφέρει ο ίδιος, στην Κρήτη υπάρχουν κοινά ήθη και έθιμα ενώ βλέπουμε και κάποιες ιδιαιτερότητες ανά περιοχή.
Ο κ. Κακατσάκης γυρνά έξι δεκαετίες πριν, όταν στο Νίππος ζούσαν περίπου 450 μόνιμοι κάτοικοι - σήμερα είναι πολύ λιγότεροι.
Παρόμοια έθιμα έχουμε και στα γειτονικά χωριά, τις Βρύσσες, τον Βαφέ, τον Φρε τον Τζιτζιφέ και γενικότερα σε όλα τα χωριά του Αποκόρωνα.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά: Το Σάββατο του Λαζάρου, τα μικρά παιδιά έψαλλαν τα κάλαντα ή κάλαντρα, “μου αρέσει το ρο να κουδουνίζει στη λέξη”, λέει χαρακτηριστικά ο κ. Κακατσάκης.
“Σήμερο έρχεται ο Χριστός ο επουράνιος Θεός
Εις την πόλη Βηθανία, κλαίνε Μάρθα και Μαρία,
Λάζαρο τον αδελφό τους. το γλυκύ τον γκαρδιακό τους” ...
Τα παιδιά κρατούσαν στεφάνι με αγριολούλουδα, μαντιλίδες, μαχαιρίδες και άγριους κρίνους, με ένα σταυρό από καλάμι στη μέση και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυραίοι τους έδιναν κεράσματα και λάδι...
Η χαρά όλων ήταν μεγάλη καθώς τα παιδιά στην Κρήτη συνήθιζαν να λένε τα κάλαντ(ρ)α τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Ως το Σάββατο του Λαζάρου, όμως, μεσολαβούσε μεγάλο διάστημα και τα αγόρια και τα κορίτσια περίμεναν με αγωνία να ξαναβγούν και πάλι στους δρόμους.
Ο κ. Κακατσάκης, όσο υπηρετούσε ως δάσκαλος σε σχολεία της περιφερειακής ενότητας Χανίων, είπε πολλές χρονιές τα κάλαντ(ρ)α με τους μαθητές του, κι αυτό έφερνε πολλή συγκίνηση στους παλιότερους.
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, οι οικογένειες πήγαιναν στην εκκλησία, προπάντων τα βράδια. στα λεγόμενα “αυγικά”. Ο κ. Κακατσάκης αναφέρει σχετικά: “Θυμάμαι πως όσοι δεν το έκαναν, προπάντων την Μεγάλη Πέμπτη και την Μεγάλη Παρασκευή ήταν... δακτυλοδεικτούμενοι. Μάλιστα, το ίδιο συνέβαινε και με όσους δεν νήστευαν”.
Ο Ελύτης λέει πως “εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι, που σημαίνει, με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. Ο κ. Κακατσάκης προσθέτει ακόμα: “κι ένα εκκλησάκι!¨
Το παραδοσιακό φαγητό της Μεγάλης Πέμπτης ήταν τα ντολμαδάκια με αμπελόφυλλα, ένα νόστιμο νηστίσιμο φαγητό που έχει μονάχα λάδι. Την περίοδο αυτή, βγαίνουν τα πρώτα φύλλα στα αμπέλια που είναι μαλακά, οπότε προσφέρονται για ντολμαδάκια!
Τα σπίτια «μύριζαν» κουλουράκια που οι νοικοκυρές τα έκαναν την Μεγάλη Τρίτη, ενώ τα πασχαλινά αυγά τα έβαφαν και τα βάφουν τη Μεγάλη Πέμπτη…
Σε κλίμα κατάνυξης φτάνουμε στη Μεγάλη Παρασκευή. Το πρωί τα παιδιά του χωριού έπαιρναν ξύλινους σταυρούς από την εκκλησία, περνούσαν από σπίτι σε σπίτι και έλεγαν τα “Πάθη του Χριστού”.
“Σήμερο μαύρος ουρανός, σήμερο μαύρη μέρα,
σήμερο ούλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται...”
“Είναι πάρα πολύ συγκινητικό. Δεν μπορούμε να λησμονήσουμε τους ήχους, τα χρώματα, τα αρώματα, τα αγγίγματα και τις γεύσεις της παιδικής μας ηλικίας… Τα κάλαντ(ρ)α του Λαζάρου και τα Πάθη του Χριστού, ωστόσο, δεν λέγονται πια στα χωριά μας”, αναφέρει.
Ωστόσο, εμείς να πούμε πως υπάρχουν περιοχές, όπου ακόμα θα δείτε μικρά παιδιά να τα λένε...
Τότε, ήταν η χαρά των παιδιών να πηγαίνουν στις εκκλησίες του χωριού και να παίζουν τις καμπάνες. Βέβαια, τις έξι πρώτες μέρες τις έπαιζαν πένθιμα, ενώ την Κυριακή της Λαμπρής, το ντιν και το νταν ήταν χαρούμενο κι έστελνε το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης. Τότε, τα παιδιά χτυπούσαν τις καμπάνες όλη μέρα με την ψυχή τους!
Τη Μ. Παρασκευή, στον επιτάφιο, επικρατούσε θλίψη και μελαγχολία. Ο Χριστός ήταν στον Τάφο και όλος ο κόσμος ήταν στεναχωρημένος. Τα κορίτσια στόλιζαν τον επιτάφιο. ενώ τα αγόρια ήταν “κρεμασμένα στις καμπάνες” και έκαναν πρόβες για τα Εγκώμια.
Μετά από την εκκλησία το βράδυ ο ιερέας και οι πιστοί πήγαιναν και πηγαίνουν ακόμα μέχρι το νεκροταφείο του χωριού. Τον επιτάφιο τον μεταφέρουν τέσσερις νέοι. Παλιότερα τον άφηναν πάνω στους τάφους και ο ιερέας μνημόνευε όσους είχαν φύγει από τη ζωή. Μάλιστα, ο παπάς του χωριού, όπως θυμάται ο κ. Κακατσάκης, περνούσε ακόμα και από τα μνήματα ανθρώπων που δεν είχαν κάποιον δικό τους στο χωριό. Πρόκειται για οικογένειες μεταναστών, οι οποίοι είχαν φύγει για να αναζητήσουν μία καλύτερη ζωή.
Το Μεγάλο Σάββατο οι άνδρες έσφαζαν τ’ αρνιά και τα κατσίκια (“Μεγάλο Σαββάτο αρνιά και ρίφια κάτω”) και οι γυναίκες έφτιαχναν και φτιάχνουν τα καλιτσούνια. καθώς οι άνθρωποι προετοιμάζονταν για το τραπέζι το βράδυ της Ανάστασης και της ημέρας του Πάσχα.
Ένα «δυνατό» έθιμο ήταν (και παραμένει) το κάψιμο του Ιούδα. Οι χωριανοί, κυρίως τα παιδιά, έφτιαχναν και φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα (κάτι που θυμίζει σκιάχτρο), το έβαζαν στην αυλή της εκκλησίας, πάνω σ’ ένα στύλο και του έδιναν φωτιά αμέσως μετά το “Χριστός Ανέστη”, που έλεγε ο παπάς.
Ο κ. Κακατσάκης θυμάται πως παλιότερα, τα παιδιά έβαζαν το ομοίωμα που είχαν φτιάξει με παλιά ρούχα σε ένα γαϊδουράκι, γυρνούσαν όλο το χωριό το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, έλεγαν “ διακονείστε τον Ιούδα” και οι κάτοικοι τους έδιναν λάδι ή λεφτά...
Να πούμε πως παλιότερα το κάθε χωριό έπρεπε να προστατεύει τον Ιούδα του, διαφορετικά κινδύνευε να τους τον πάρουν από κοντινό χωριό!
“Μαζεύαμε ξύλα όλη την Μεγάλη Βδομάδα, φωνάζοντας ”Του Ιούδα το δεμάτι”. προπάντων το Μεγάλο Σάββατο. Αν δεν έφταναν, κλέβαμε από τα σπίτια. Θυμάμαι περιστατικά να μας κυνηγάνε οι άνθρωποι επειδή παίρναμε τα ξύλα τους... Τα παιδιά φρόντιζαν να τοποθετούν και φρουρούς για να μην τολμήσει κανείς να κλέψει τον Ιούδα μας... Παλιότερα, λένε ότι ο παπάς ήταν εκείνος που άναβε την φωτιά για να αντιφεγγίσει ο τόπος. Φανταστείτε όλα τα χωριά να καίνε τον Ιούδα” μας λέει ο κ. Κακατσάκης.
Με τα αναμμένα ξύλα από τη φωτιά του Ιούδα, παλιότερα κάποιοι άναβαν τον φούρνο τους για να ψήσουν τα καλιτσούνια τους.
Στα σπίτια των Κρητικών, στήνονταν και στήνονται τραπέζια μετά την ακολουθία της Ανάστασης ενώ ο κόσμος γιορτάζει όλη την Κυριακή του Πάσχα. Αν είστε τυχεροί και συναντήσετε στον δρόμο σας κάποιον να ψήνει αρνί, ζητήστε του να δοκιμάσετε λίγη πέτσα. Αν το τραπέζι είναι στρωμένο, θα σας δώσουν κι ένα κόκκινο αυγό για να τσουγκρίσετε! Κάποιες νοικοκυρές επιμένουν ακόμα και σήμερα να βάφουν τα αυγά με παραδοσιακό τρόπο, χωρίς χημικές ουσίες.
Όπως και να έχει, η Λαμπρή είναι η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού και στην Κρήτη, όπως και σε όλη την Ελλάδα την γιορτάζουν ξεχωριστά...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου