ΟΠΩΣ ΤΟ ΨΩΜΙ

ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΟΤΣΑΚΟΣ

Βαγγέλη Κακατσάκη, " Όπως το ψωμί": Ένας απλός αλλά και αινιγματικός τίτλος *

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι καλησπέρα σας.

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους διοργανωτές της βραδιάς, ακόμη πιο θερμά όλους εκείνους που εργάστηκαν γι’ αυτήν, είτε στο προσκήνιο είτε στο παρασκήνιο, κυρίως όμως ευχαριστώ όλους εσάς που μας συντροφεύετε απόψε στο ποιητικό αυτό ταξίδι. Ξεχωριστά όμως ευχαριστώ θερμότατα τον κύριο Βαγγέλη Κακατσάκη.

Επέλεξα να μιλήσω για την τελευταία ποιητική του συλλογή που φέρει ως τίτλο  «Όπως το ψωμί». Είναι ένας απλός τίτλος, αλλά και αινιγματικός. Αυτός ελήφθη από το ομότιτλο ποίημα που καταχωρίζεται εκτός του ποιητικού σώματος και πρόκειται ουσιαστικά για ένα ποίημα το οποίο αναφέρεται στην ποίηση. Όπως το καλό προζύμι, λοιπόν, όπως το καλό ψωμί, έτσι επιθυμεί ο Βαγγέλης Κακατσάκης να είναι τα ποιήματα που γράφει, όπως προσλαμβάνουμε από το ομώνυμο ποίημα.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί ουσιαστικά ένα σώμα - corpus που συναποτελείται από 54 ποιήματα, τα περισσότερα από αυτά μικρής φόρμας. Τα θέματα και τα ποιητικά μοτίβα που χειρίζεται ο ποιητής αντλεί, κυρίως, από την καθημερινότητα, αλλά εγγράφει αξιολογικά και μορφές ιδεών, καθώς και στιγμιότυπα από αυτήν, τα οποία συσσωματώνει στη γραφή του, κυρίως, σαν αυτά να είναι θραύσματα της ζωής. Τα χρησιμοποιεί, δηλαδή, σαν αποσπάσματα για να τα μεγεθύνει ποιητικά, για να τα αναπτύξει. Με άλλα λόγια ο Κακατσάκης συλλαμβάνει μικρά ποιητικά σενάρια τα οποία αποτελούν τη βάση έκφρασής του, ώστε να συνεγείρει με τον τρόπο αυτό τη φαντασία, την ανάμνηση, τελικώς την ίδια τη γραφή. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η αναφορά του στην ποίηση, σε αρκετά ποιήματά του, όπως αντιλαμβανόμαστε καθώς διαβάζουμε το βιβλίο του. Άλλοτε βλέπει την ποίηση ως αντικειμενική διαμεσολάβηση, όπως  στο ποίημα «Σε ρόλο Σίμωνος Κυρηναίου», άλλες φορές σαν ένα παιχνίδι ανάμεσα στις λέξεις που οδηγούν στην πολυσημία της ποίησης, αλλά και στο δέος της ποιητικής γραφής, όπως αποκαλύπτεται στο ποίημα «Το βάρος των λέξεων», ενώ άλλες φορές σαν την μοναδική «πατρίδα» που εγκιβωτίζει αισθηματικά φορτία, έτσι όπως αυτά προσλαμβάνονται στο ποίημα «Πατρίδα του ποιητή». Τα ποιήματά αυτά, με έναν άλλο τρόπο πρόσληψης, θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ποιήματα ποιητικής, ποιήματα που εμπεριέχουν την αυτοαναφορικότητα, μας δείχνουν, δηλαδή, τον τρόπο και την αντίληψη του δημιουργού για την ίδια την ποίηση, για την ποίηση που ο ίδιος γράφει, αλλά και για την ποιητική του, την τεχνική του γενικότερα.

Η ποίηση του Κακατσάκη είναι ποίηση ενός καθαρού ρεαλισμού. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγες οι φορές που, αίφνης, στους στίχους του υποκρύπτεται, θα έλεγα, ένα πηγαίο αίσθημα ενός ιδιαίτερου λυρισμού που όμως δεν εκτοπίζει τη ρεαλιστική ποιητική του δυναμική. Το στοιχείο αυτό είναι σημαντικό χαρακτηριστικό της ποίησης και της ποιητικής του, δεν αποστειρώνει τον λόγο και, κυρίως, δεν κάνει τον ποιητή έναν αντικειμενικό παρατηρητή της πραγματικότητας, αλλά συμμέτοχο και πάσχoντα άνθρωπο στο τραγικό γεγονός που περιγράφεται ποιητικά.

Η έννοια της «τραγωδίας» εμπεριέχει πολλές όψεις και ερμηνείες. Η έννοια αυτή στην ποίηση του Κακαυσάκη και, εν προκειμένω, στην ποιητική συλλογή «Όπως το ψωμί», έχει να κάνει με την τραγωδία της καθημερινότητας. Αυτή εγγράφεται και διατυπώνεται ρητώς μια που οι «ήρωες» των ποιημάτων του είναι άνθρωποι, μορφές και δομές του κοινωνικού ιστού, είναι δηλαδή άνεργοι, άστεγοι, διαδηλωτές, πρόσφυγες, παιδιά των φαναριών κ. ά.

Ο ποιητής εγγράφει στα ποιήματά του τον κόσμο που αλλάζει, έναν κόσμο που δεν είναι τίποτε άλλο παρά είναι ιστορικό είδωλο, αποτέλεσμα μιας ιστορικής φάρσας, έναν κόσμο που μεταγράφει την αλήθεια με τον μανδύα του ψέυδους. Η «τραγωδία» στην ποίηση του Κακατσάκη είναι αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της συνθήκης: της κοινωνίας που μεταλλάσσεται. Στο πλαίσιο αυτό η ποίησή του είναι και ποίηση κοινωνική, δηλαδή, εξόχως ανθρωποκεντρική.

Ο ποιητής ταξινομεί τις κοινωνικές αντιδικίες, την πολιτική και κοινωνική ανομία, ενώ δημιουργεί ποιητικά τοπία προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη μυθολογία που διαμορφώνει η πραγματικότητα. Οι οξύτατες αυτές κοινωνικές αντιθέσεις, οι οποίες διατυπώνονται στα ποιήματά του, η υποκρισία, επίσης, της ανθρώπινης διάνοιας και συμπεριφοράς, οδηγούν τον ποιητή στην έκφραση εννοιολογικών και βιωματικών σχέσεων με την ιστορία και την μυθολογία. Ο μύθος συμπλέκεται με το σήμερα δημιουργώντας καίριες σημάνσεις, εκδοχές, εντυπώσεις και συγκρίσεις. Στο βάθος υποκρύπτεται ο μύθος - σύμβολο που οριοθετεί το σήμερα, την καθημερινότητα και την πραγματικότητα. Η συμπλοκή αυτή του μύθου με το σήμερα εξεικονίζεται με χαρακτηριστικό τρόπο στο ποίημα με τίτλο «Στο ταμείο ανεργίας». Σε αυτό, συμφύρεται και αποσυμβολίζεται η πραγματικότητα μέσα από τη «Σκύλλα και τη Χάρυβδη», ενώ ο τελευταίος σύντροφος του Οδυσσέα, ανακαλεί σε μας το γνωστό ποίημα του Τάκη Σινόπουλου «Ελπήνωρ». Στο ποίημα «Στο ταμείο ανεργίας» απογυμνώνονται τελικώς όλα, καταπίπτουν, το ταξίδι τελειώνει, ο ρόλος του συντρόφου του Οδυσσέα ουσιαστικά έχει συντελεστεί, είναι προδιαγεγραμμένος. Για τον λόγο αυτό ο «σύντροφος» -η πολύσημη αυτή διαχρονική και συγχρονική έννοια- ο σύντροφος λοιπόν, οδηγείται «Πάλι στο ταμείο ανεργίας». Στο σημείο αυτό ο ποιητής παρομοιάζει την ίδια την ιστορία σαν ένα τεράστιο ταμείο ανεργίας.

Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποιητικής του βιβλίου συμπληρώνουν τα έκδοχα και κατηγορήματα που συνευρίσκονται στα ποιήματά του Κακατσάκη. Ανιχνεύονται, δηλαδή, στοιχεία και δομές ειρωνείας, όπως για παράδειγμα -και εντελώς ενδεικτικά- στα ποιήματα με τίτλους «Ρητορικές ερωτήσεις», «Μια ζωή πλατεία», και «Ανορθογραφία», ενώ διακρίνεται πολλές φορές ένα ιδιότυπο χιούμορ, εντελώς γυμνό από κάθε φορτίο.

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι. Η ποίηση του Βαγγέλη Κακατσάκη είναι ποίηση μιας ανοιχτής συνομιλίας. Είναι ποίηση που διαλέγεται με τη φύση και τον άνθρωπο, με την ανάμνηση και την ιστορία, με τον μύθο και την πραγματικότητα. Είναι ποίηση ενός ανοιχτού κόσμου, τελικώς, που μετεωρίζεται ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, στο βίωμα και την έννοια.

Ο Κακατσάκης χειρίζεται μια γλώσσα άμεση, ζέστη, λιτή, χωρίς εκζητήσεις. Με την ποίησή του κατακυρώνεται η απλή φιλοσοφία της ζωής, έτσι όπως μπορεί να την αντιληφθεί ο πάσχων άνθρωπος, εκείνος, δηλαδή, που βιώνει την καθημερινότητα της ζωής, που αντιστέκεται στο ψέμα και στις πραγματιστικές αντινομίες.

Στο βάθος όμως διαπιστώνεται μια μεταφυσική ενός θρησκευτικού αισθήματος, θα έλεγα μιας βιωμένης αγνότητας που έρχεται από την πιο ειλικρινή και αυθεντική θέαση της ζωής, εκείνη, δηλαδή, της παιδικής ηλικίας. Ίσως αυτή να είναι και η απάντηση στον κόσμο που διαρκώς αλλάζει.

Εύχομαι στον Βαγγέλη Κακατσάκη, τον οποίο ευχαριστώ θερμότατα άλλη μια φορά, να συνεχίσει να μας χαρίζει με τη γραφή του δώρα πνεύματος και ποιητικές συγκινήσεις.

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι σας ευχαριστώ θερμά άλλη μια φορά για την προσοχή σας.
Σημεἰωση: O Ζαχαρίας Κοτσακός είναι ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας 

* Πολύκεντρο Δήμου Ηρακλείου, 17 Φεβρουαρίου 2020 .Στη φωτογραφία από αριστερά: Νίκος Ψιλάκης, Ζαχαρίας Κοτσακός και Κωστής Λαγουδιανάκης

                                                                          Ζαχαρίας Κατσακός

Ποιητής - Κριτικός Λογοτεχνίας